نثر تاریخ بیهقی
نثر تاریخ بیهقی
بیهقی از مهم‌ترین نثرنویسان زبان فارسی است. تاریخی که او نوشته است، ویژگی‌های متعددی دارد. نخست آنکه اولین کتابی است که میان تاریخ و ادبیات پیوند برقرار کرده است. از این جهت، شیوه‌ی تاریخنگاری او منحصر به فرد است. ارزش‌های ادبی در «تاریخ بیهقی» هست که هنوز کشف نشده است.
سبک بیهقى در نثر، پیروى از شیوه استادش بونصر مشکان است یعنى نثرى مسجع و بین بین که حاصل نفوذ سبک عراقى در سبک خراسانى و نفوذ ادبیات تازى است، نه ساده و مرسل است که پیش از آن رایج بود و نه پر از حشو، اطناب، صنعت پردازى، استشهاد و تمثیل.
بیهقى از سویى حق گو و حقیقت پرداز است و از سوى دیگر نان دربار غزنویان را میخورد و در خدمت آنان و زیر نظر دستگاه حکومتى ایشان قرار دارد؛ بنابراین از صراحت دورى میکند و به ایهام و ابهام روى میآورد.
بیهقى در نوصیف بسیار قوى عمل میکند او با استفاده از الفاظ و اصطلاحات تازه و جمله هاى پى در پى به شیوه اى صحنه پردازانه و شاعرانه به وصف وقایع میپردازد.
بیهقى هنگامى که وضع ظاهرى حسنک را به قدرى دقیق توصیف میکند که خواننده حسنک را رو به روى خود میبیند. او از اشعار، امثال و نوشته هاى دیگران در متن که تقلیدى از نثر فنى عرب است بهره میجوید. استفاده از لغات عربى، کلمات تنوین دار، تغییر ساختار جمله و استفاده از قیدها به سبک عربى نیز به چشم میخورد. او افعال تکرارى را بار آخر میآورد و افعال یا بخشى از جمله را به قرینه حذف میکند.
بیهقى از وجه اخبارى استمرارى به جاى وجه التزامى استفاده میکند و از آوردن فعل ماضى به جاى مضارع براى تاکید و مصدر مرخم بهره میگیرد و ضمایر و صفات را جمع میبندد. کتابهاى تاریخى همواره نثرى سرد و سنگین دارند که پیوندى با مخاطب پیدا نمیکنند اما نثر تاریخ بیهقى بسى دلنشین و تاثرانگیز است و خردپذیر. او تاریخ خود را از روى اعتقاد و اخلاص نگاشته و از همین رو کلامش دلنشین و پیامش تاثیرگذار است.
بیهقى چنان قلم فاخر و شیوایش را به کار میگیرد که آدمى را جادو میکند.
این کتاب پایه اى براى شعر منثور به شمار میرود و شعر آزاد در دوران معاصر، شباهتهاى زیادى با آن دارد.
