جنگل حارث آباد در آستانه نابودی با بی تدبیری مسئولین محترم شهرستان

جنگل حارث آباد مهمترین قربانی تهیه ذغال جهت کباب و قلیان برای فروش ؟

مسئولان: خشکسالی بیشترین صدمه را به جنگل های تاغ حارث آباد وارد کرده است و البته بی تدبیری مسئولین محترم شهرستان

آب و هوای خشک و نیمه خشک در خراسان رضوی باعث شده است معدود جنگل های موجود با پوشش گیاهی ویژه این مناطق اهمیت فوق العاده زیادی داشته باشد. یکی از این عرصه ها جنگل های تاغ حارث آباد است که جزو بزرگ ترین عرصه های جنگلی استان قرار دارد اما متأسفانه روند تخریب جنگل های حارث آباد در جنوب سبزوار، به گونه ای است که شاید تا چند سال دیگر اثری از آن باقی نماند. یک کارشناس اداره حفاظت محیط زیست استان درباره ویژگی های این جنگل ها به خراسان می گوید: این جنگل ها یکی از مهم ترین زیستگاه های استان است که به طور کاملا آشکاری در معرض نابودی و دگرگونی است. وی معتقد است این جنگل ها سال ها سرزنده و شاداب بوده و یکی از زیبایی های طبیعی استان و جنوب سبزوار به شمار می آمده است، این در حالی است که مدیرکل اداره منابع طبیعی خراسان رضوی این نوع نگاه به منطقه حارث آباد را چندان قبول ندارد و کمبود اعتبارات را نیز به عنوان مشکل احیای آن متذکر می شود.جنگل های طبیعی تاغ در حاشیه منطقه بیابانی شهرستان سبزوار، هر بیننده ای را به شگفتی و تحسین وا می دارد. به این دلیل که شرایط طبیعی این منطقه، چنان سخت و خشن است که حضور درختانی بعضا پرشاخ و برگ و تنومند تاغ که توانسته اند در مقابل عوامل نامساعد طبیعی پایدار بمانند و به حیات خود ادامه دهند، خارج از تصور است. گویا گرمای سوزان منطقه، خشکی و کم آبی، فرسایش و ضربات خرد کننده شن و هم چنین، سرمای سخت زمستان و دخالت های بی رویه بشر، هیچ کدام توانایی در هم کوبیدن، تسلیم و ریشه  کن کردن تاغ را نداشته اند زیرا این کویر است که در برابر تاغ سر فرود آورده و در مهار و کنترل آن است، اما چرا با وجود این همه مقاومت و سرسختی این پوشش گیاهی، کویر هم چنان در حال پیشروی است و به نظر می رسد جنگل های تاغ در حال انهدام و نابودی است؟

 عامل تخریب جنگل های تاغ

یک کارشناس محیط زیست معتقد است دلیل روند تخریب جنگل های تاغ، تاخت و تاز انسان در عرصه طبیعت است که به طور مستقیم و غیرمستقیم، جنگل های تاغ را طی سال ها مورد بهره برداری ویرانگرانه خود قرار می دهد. «مهندس امیر حسین برآهویی» می افزاید: تجاوزهای مداوم و بی وقفه به تاغ زارهای «دست کاشت»، در دهه های اخیر، با افزایش مکانیزاسیون کشاورزی رشدی چند برابر یافته است. علاوه بر این، رشد توسعه جوامع روستایی و شهری نیز باعث روند فزاینده و رو به رشد انهدام و نابودی درخت تاغ بوده است.

وقتی تخریب تاغ زارها شتاب می گیرد

یک کارشناس محیط زیست نیز در گفت و گو با خراسان معتقد است متأسفانه نابودی این جنگل ها هم اکنون چنان شتابی به خود گرفته است که به نظر نمی رسد با ادامه این روند، طی چند سال آینده دیگر اثری از آن باقی بماند. «منیژه رامون» می افزاید: این در حالی است که تاکنون کمتر نهادی اقدامی جدی و موثر، برای جلوگیری از این فاجعه بزرگ و حفظ این جنگل ها انجام داده است.رامون تأکید می کند: به نظر می رسد در فاجعه نابودی این جنگل ها، دو عامل انسانی و طبیعی نیز دست به دست هم داده است. یعنی هم چرای همیشگی دام در میان درختان و هم قطع درختان توسط مردم برای مصارف گوناگون (عمدتا تهیه زغال)، از جمله عوامل موثر و مهم در تخریب این جنگل هاست.

سوال ؟ چه شخص یا سازمانی مجوز قطع درختان و تهیه ذغال را در سال های گذشته صادر نموده بود ؟ امیدوارم دوست عزیزم جناب مهندس وظیفه دار در این خصوص پاسخگو باشند

وی با اشاره به خطرات خشکسالی های اخیر به خراسان می گوید: خشکسالی های چند سال اخیر و حفر تعداد فراوانی سوراخ توسط موش های معروف به «موش دو پا» در زیر و اطراف ریشه این درختان، موجب از بین رفتن ریشه درختان و تبخیر شدید آب موجود در اطراف ریشه و درون خاک زیر درختان شده است، این موضوع روند نابودی این جنگل ها را به شدت تسهیل می کند. این کارشناس محیط زیست می افزاید: به نظر می رسد یکی از ضروری ترین کارها برای نجات این منطقه، کنترل جمعیت موش ها و از بین بردن سوراخ های ایجاد شده در زیر و کنار ریشه درختان، ممانعت از قطع درختان توسط مردم و جلوگیری از ورود دام ها به داخل این منطقه جنگلی است. وی متذکر می شود این منطقه، زیستگاه حدود ۱۲ گونه خزنده است که با توجه به روند تخریبی کنونی، امید اندکی به آینده حیات آن ها وجود دارد.

 پیشینه جنگل های تاغ در استان

از دهه ۱۳۴۰ روند ایجاد جنگل های «دست کاشت» در استان با اعتبارات بسیار زیادی شروع شد. در حال حاضر استان خراسان رضوی نیز با داشتن بیش از ۳۵۰ هزار هکتار جنگل طبیعی و بیابانی با پوشش های گیاهی مختلف از میان ۲ میلیون هکتار در کل کشور (که بیشترین سطح را نسبت به مناطق دیگر در بر می گیرد) بستر مناسبی برای رشد و توسعه کشاورزی، صنعت و خدمات فراهم کرده است. به همین سبب حفظ و حراست از این میراث گران بها باید مورد توجه جدی مسئولان شهری و منطقه ای باشد. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی در این باره به گزارشگر ما می گوید: مسئله قابل ذکر، مقاومت حیرت آور تاغ در برابر نامساعدترین شرایط بوم شناختی (خشکسالی، هجوم آفات و...) است. «مهندس حسن تقوایی» ادامه می دهد: به عبارت دیگر می توان تاغ را در شرایط آب و هوایی به شدت کویری (زیر ۵۰ میلی متر باران) برای بازسازی و احیا با موفقیت به کار گرفت. وی تأکید می کند: تاغ با ایجاد شبکه وسیعی از سیستم ریشه ای قادر است علاوه بر جلوگیری از فرسایش و حرکت شن های روان، رطوبت مورد نیاز خود را از خاک جذب کند و به حیات خود ادامه دهد. مدیر کل منابع طبیعی استان معتقد است تاغ نه تنها مهارکننده خشک ترین و شدیدترین کویرهاست، بلکه قادر است به عنوان جنگل های «دست کاشت» برای مردم منطقه بستر تولید فراهم کند و همانند جنگل های گرمسیری و بارانی شمال، به منظور رفع نیازهای چوبی استان پاسخگوی متقاضیان باشد. تقوایی تصریح می  کند: سرشاخه های تاغ یکی از علوفه های مورد علاقه شتر است. از این رو بستر بسیار مناسبی برای توسعه پرورش شتر فراهم می کند. هم چنین در فصل زمستان شاخه، برگ و بذر تاغ می تواند یکی از منابع اصلی تأمین کننده غذای گوسفندان باشد.

طرح احیای تاغ های مسن

هر چند برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند خشکسالی های اخیر و بی توجهی مسئولان ذی ربط، در روند رو به شتاب نابودی جنگل های منطقه حارث آباد بی تأثیر نیست؛ اما مدیرکل منابع طبیعی استان با رد صریح این نظریه به خراسان می گوید: شهرستان سبزوار با وسعت یک میلیون و ۴۱۸ هزار و ۴۶۸ هکتار، دارای شرایط آب و هوای بیابانی است. وی می افزاید: به دلیل وسعت زیاد و بحرانی بودن شرایط منطقه و خشکسالی های گذشته های دور و خسارات ناشی از توفان های ماسه به مناطق مسکونی و تأسیسات زیربنایی، شاهد نخستین فعالیت های تثبیت ماسه های روان و بیابان زدایی در سطح کشور و منطقه حارث آباد هستیم.«مهندس حسن تقوایی» تأکید می کند: پس از مطالعات ابتدایی با وارد کردن مقداری بذر از روسیه (شوروی سابق) در سطح ۱۰۰ هکتار از طریق نهال کاری، این پروژه سال ۱۳۴۴ آغاز شد و تحقق پیدا کرد. وی ادامه می دهد: با در نظر گرفتن پدیده «بیابان زایی» به عنوان سومین چالش قرن ۲۱ در جهان و تعامل سازمان متبوع با سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور، اداره کل منابع طبیعی و اداره منابع طبیعی شهرستان سبزوار طرح هایی در زمینه تاغ زارها مطالعه و اجرا شد. وی تأکید می کند: از جمله طرح های نهایی شده در این زمینه که به تصویب کمیته فنی نیز رسیده است؛ طرح های ملی شناسایی کانون های بحرانی فرسایش بادی، برنامه اقدام ملی بیابان زدایی، شناسایی رخساره های بیابانی و طرح های استانی شامل طرح مدیریت منابع طبیعی و بیابان زدایی حاشیه کال شور سبزوار، طرح اجرایی کانون های بحرانی فرسایش بادی، طرح مدیریت پرورشی تاغ زارهای مسن و قدیمی در مناطق کلاته میرعلی- دولت آباد، چشام و ایزی است که فعالیت های اجرایی از طریق بذرکاری و نهال کاری بالغ بر ۵۰ هزار هکتار با گونه های مختلف و متنوع در محدوده شهرستان سبزوار احیا و تبدیل به جنگل های بیابانی شده و خطرات ناشی از توفان های ماسه و شن را تا حد زیادی کاسته است.

تاغ زارها یکی از عوامل بیابان زدایی

روزی ما قدر این نعمت را می داین که شاید مجبور شویم مثل عراق برای مقابله با ریزگردها میلیاردها تومان هزینه کنیم اما از هزینه کردن و درمان این منابع عزیز که با تلاش فراوان در طی سال ها بوجود امده است کوتاهی می کنیم . 

رئیس اداره بیابان و تثبیت شن نیز در تکمیل سخنان مهندس تقوایی به خراسان می گوید: خشکسالی های اخیر و کم شدن بعضی گونه های حیوانی از جمله مارها یا تخریب زمین توسط موش ها، در چرخه طبیعت یک اتفاق طبیعی است. همه این موارد دست به دست هم می دهند تا شرایط را بحرانی و یا از بروز آن جلوگیری کنند. وی با اشاره به تخریب های انسانی می گوید: این تخریب ها از طرف سازمان حفاظت  منابع طبیعی رصدشده و بابت هر تخریبی که توسط دامداران یا کشاورزان صورت گیرد، جریمه ای با توجه به هزینه های نگهداری در سال های گذشته از جمله هزینه نگهداری نهال ها در سردخانه و حقوق محیط بانان در نظر گرفته شده است. «محمدحسن شریعتی» مشکل اصلی وضعیت کنونی را کمبود اعتبارات می داند و به گزارشگر خراسان می گوید: در سال جاری نیز با وجود اعتبارات کمی که به این بخش تخصیص یافت، اداره کل منابع طبیعی هم چون همیشه به وظایف خود پای بند بوده است. وی معتقد است انجام امور ملی نیاز به اعتبارات کلان ملی دارد و ما بدون اعتبار، درهیچ ارگان یا سازمانی توانایی اجرای طرح های تصویب شده را نداریم. هرچند تاکنون نیز از وظایف خود عدول نکرده ایم. مهندس شریعتی می گوید: بر اساس مطالعات مربوط به طرح شناسایی کانون بحران، شهرستان سبزوار دارای کانون بحرانی به وسعت ۷۱ هزارو۱۱۲ هکتار است و مساحت اراضی تحت تاثیر نیز ۴۸۶ هزارو ۴۲۴ هکتار است. به لحاظ این که طول عمر توده های تاغ قدیمی در برخی مناطق از قبیل حارث آباد بالغ بر ۴۵ سال است و به سن «دیرزیستی» نیز رسیده است، عواملی از جمله خشکسالی های مستمر، افت آب های زیرزمینی، ازدیاد پایه ها از طریق ریزش بذرهای تاغ، حمله ملخ کوهان دار تاغ و فشار بیش از حد به تاغ زارهای حاشیه روستاها نیز مزید بر علت شده است. این موارد مسئولان و کارشناسان منابع طبیعی را برآن داشته است از طریق بیابان زدایی، هرس سرشاخه های تاغ و قطع پایه های آلوده به آفات و بیماری های گیاهی و هم چنین وارد نکردن گونه های مقاوم به خشکی، شوری، درجات حرارت و...، با خشکیدگی تاغ زارها مقابله و این مشکل را تا حدودی مدیریت کنند.

اداره منابع طبیعی سبزوار: کوتاهی نکرده ایم ؟

رئیس اداره منابع طبیعی سبزوار نیز معتقد است اداره منابع طبیعی برای حفظ، حراست، نگهداری و مراقبت از این عرصه ها کوتاهی نکرده و تلاش خود را در این زمینه و در حد توان خود انجام داده است. «مسعود وظیفه دار» به گزارشگر ما می گوید: خشکسالی های اخیر ناشی از عامل طبیعی و تغییرات اقلیمی است. اما آن چه بیش از همه جنگل های تاغ را تهدید می کند، هجوم آفت ملخ  کوهان دار است که خوشبختانه با اقدام به موقع در سال جاری، نسبت به سال گذشته در این خصوص آسیب دیدگی کمتری داشتیم. این مقام مسئول ادامه می دهد: ۴۸۶ هزارو۴۲۴ هکتار یعنی ۳۴ درصد از مساحت شهرستان سبزوار، جزو مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی است. مهندس وظیفه دار مساحت شهرستان سبزوار را با احتساب شهرستان تازه تاسیس خوشاب، یک میلیون و ۴۳۲ هزارو۸۰۳ هکتار برآورد می کند و می گوید: بر اساس مطالعات طرح شناسایی کانون های بحرانی و مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی در خراسان رضوی، مساحت تنها کانون بحران فرسایش بادی شهرستان سبزوار به نام «محمدآباد بادقوس داورزن» ۷۱ هزارو۱۱۲ هکتار است. این مقام مسئول، اعتبارات مصوب سال ۸۹ این شهرستان را برای اجرای طرح های بیابان زدایی یک میلیارد و ۵۷۰ میلیون ریال عنوان می کند و می افزاید: با توجه به سطح وسیع بیابان ها در این شهرستان، این اداره با توجه به اعتبار ابلاغی در هر سال آمادگی اجرای پروژه های اصلاحی و احیایی را دارد.

مهتمرین کوتاهی استفاده از محیط بان بعضا بی تعصبی است که اصلا قدر و منزلت این منابع ر ا درک نمی کنند که البته من خود چند بار این موضوع را برای شما تشریح کردم

خشکسالی و مشکل تخصیص اعتبارات

با توجه به خشکسالی های پی درپی که در استان به وقوع پیوسته است، اکنون وضعیت بسیار حادی برای عرصه های طبیعی و ملی استان به وجود آمده و خسارات زیادی به این عرصه ها وارد شده است. مهندس تقوایی به بحث کمبود اعتبار اشاره می کند و می گوید: قبلا هر ساله از سوی استانداری اعتبارات مناسبی برای احیا و نگهداری منابع طبیعی و جبران خسارت های خشکسالی تامین می شد که این موضوع نیز به نگاه مثبت استانداری به مقوله آب و خاک و تاثیر آن در زندگی عمومی و عرصه های طبیعی بستگی داشته است. وی اظهار می دارد: در سال مالی ۸۹-۸۸ بیش از ۷ میلیارد تومان اعتبار به اداره کل منابع طبیعی، برای جبران خسارت های خشکسالی اختصاص داده شد، اما در سال مالی ۹۰-۸۹ اتفاق دیگری رخ داد.تصمیم گیری درباره اعتبارات خشکسالی به جای تعیین و تخصیص در هر استان، در دولت انجام شد.مدیر کل منابع طبیعی خراسان رضوی یادآور می شود: بر همین اساس به آبخیزداری که تاثیر به سزایی در مهار پدیده خشکسالی دارد بی توجهی شد و فعالیت های عمرانی بیشتر مدنظر قرار گرفت. مهندس تقوایی می افزاید: بر همین اساس در سال های گذشته تنها 2.5 میلیارد تومان اعتبار به اداره کل منابع طبیعی خراسان رضوی، برای مقابله با اثرات خشکسالی اختصاص داده شد. زمان اختصاص اعتبارات خشکسالی نیز مناسب نبود مثلا تاکنون با گذشت ۶ ماه از سال جاری هنوز رقم اعتبارات این اداره به مااعلام نشده است.

پشت هر تخریب جنگل سیل ویرانگری در کمین ایستاده است

برای پی گیری بیشترموضوع به سراغ یکی از کارشناسان سازمان جنگل ها و مراتع می رویم. وی که حاضر نیست نامش فاش شود به خراسان می گوید: شاید عنوان این مطالب از سوی کارشناسان محیط زیست در شرایطی که اکنون اختلاف نظرهایی بر سر ادغام این دو سازمان درگیر موضوع وجود دارد، به نفع هیچ یک از آن ها نباشد اما با این وجود بهتر است بدانیم پشت هر تخریب جنگل، سیلی در کمین است و با نابودی جنگل، سیل به راه می افتد. وی می افزاید: پس از این همه سیل خانمان برانداز در کشور و استان امیدواریم مردم درک کرده باشند، جنگل سپر بلای ماست. اگر در هرجا درختی است، باید حفظ شود و اگر نیست، باید با کاشت انبوه درخت، جنگل مصنوعی به وجود آورد. این کارشناس محیط زیست تاکید می کند: بلایای طبیعی و حفاظت از محیط زیست، دومقوله اساسی و مهم برای جامعه بشری است که با یکدیگر ارتباطی تنگاتنگ دارند. تخریب محیط زیست به عنوان اصلی ترین مولفه پدیدآمدن بلایای طبیعی شناخته شده است. وی ادامه می دهد: بلایای طبیعی، بخشی از واقعیت های گریزناپذیر حیات انسان ها در جوامع بشری است. این استاد دانشگاه تصریح می کند: بر پایه آمار سازمان ملل متحد، بلایای طبیعی در هر سال بیش از ۱۰۰ هزار نفر از مردم جهان را به کام مرگ می کشد و حدود ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت مالی بر جای می گذارد. بیشتر بلایای طبیعی، خود به خود نتایج نامطلوبی ندارد، آن چه این پدیده را به فاجعه تبدیل می کند، ساخت وسازهای غیرمجاز و بدون استاندارد، انفجار جمعیت، بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، تخریب زمین، قطع درختان و از میان رفتن جنگل ها و نبود ابزار پیشگیرانه برای مقابله با این پدیده هاست.

نابودی جنگل های تاغ و تهدید حیات بزرگ ترین سوسمار ایران در استان

نگرش نادرست انسان به «بزغاله مار» (بزرگ ترین سوسمار ایران) و تغییر زیستگاه ها، از جمله عواملی است که حیات این جانور نادر و بی آزار را در استان، با تهدید جدی مواجه کرده است. یک کارشناس محیط زیست با بیان این مطلب به خراسان می گوید: به جرات می توان ادعا کرد «بزغاله مار» یکی از خزندگانی است که بیش از همه جانوران استان، به دلیل محو تدریجی جنگل های تاغ در معرض نابودی است. احتمالا بزرگ ترین عامل نابودی آن نیز انسان است؛ متاسفانه طی سال های گذشته نگرش به شدت منفی و تنفرانگیز در مورد این جانور مفید، موجب به خطر افتادن حیات آن شده است. این در حالی است که این نگرش به کلی دور از حقیقت است. «منیژه رامون» به خراسان می گوید: «بزغاله مار» جانوری بی آزار و موش گیر قهار بیابانی است که زمانی در استان خراسان رضوی به فراوانی یافت می شد اما اکنون به جانوری منزوی و بسیار کمیاب تبدیل شده است. وی با اشاره به خشکسالی های اخیر تصریح کرد: از یک سو خشکسالی های چند سال اخیر و از سوی دیگر کاسته شدن شدید جمعیت مارها که یکی از منابع غذایی این جانور به شمار می آید در کاهش جمعیت این جانور نقش اساسی دارد. رامون به گزارشگر ما می گوید: «بزغاله مار» جانوری بی آزار و یکی از حلقه های مهم زنجیره های اکولوژیکی مناطق بیابانی استان خراسان رضوی است که نسل آن رو به نابودی است و بی تردید این موضوع فاجعه ای بزرگ برای محیط زیست استان محسوب می شود. وی خاطرنشان می سازد: وضعیت رو به انقراض نسل «بزغاله مار» بسیار اسفناک است. این جانور تنها به خاطر جثه بزرگ و فعالیت در روز به خوبی در معرض دید مردم قرار دارد، اما مردم عموما به خاطر ظاهر این جانور آن را موجودی ناخوشایند و منحوس می دانند و در نابودی آن درنگ نمی کنند