علیرضا پور شبانان و کتاب تاریخ بیهقی روایتی سینمایی
تاریخ بیهقی روایتی سینمایی به چاپ رسید
بنیاد سینمایی فارابی در قالب کتاب منتشر کرد
مقدماتی برای تجربه اقتباس سینمایی از تاریخ بیهقی
علیرضا پور شبانان، نویسنده کتاب «تاریخ بیهقی، روایتی سینمایی» در جستجو و تجربه شیوه‌هایی است که امکان اقتباس سینمایی را از تاریخ بیهقی فراهم کند. این کتاب با برشمردن تطابق و نزدیکی‌های عناصر و خصیصه های تاریخ بیهقی با عناصر ماهوی سینما، بستری برای اقتباس از این اثر فاخر را فراهم کرده است.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- مالک خواجه‌وند: کتاب «تاریخ بیهقی، روایتی سینمایی»، توصیفی مفصل از حضور عناصر ماهوی سینما از داستان، شگردهای بیانی، شخصیت‌پردازی، تدوین و شیوه‌های روایت در تاریخ بیهقی ارائه می‌دهد. این کتاب در شش فصل، از مبانی نظری ارتباط سینما و ادبیات آغاز و با بررسی جایگاه و سابقه اقتباس از آثار ادبی در سینما، سراغ برشمردن ویژگی‌های بیانی، زبانی، تصویری و روایی تاریخ بیهقی می‌رود تا با واشکافی آنها پیشنهادهایی را برای شیوه‌های مختلف اقتباس از این اثر ارائه دهد.
تاریخ بیهقی یا تاریخ مسعودی نام کتابی نوشتهٔ ابوالفضل بیهقی است که موضوع اصلی آن تاریخ پادشاهی مسعود غزنوی (قرن پنجم هجری) پسر سلطان محمود غزنوی است. این کتاب علاوه بر تاریخ غزنویان، بخش هایی را نیز به تاریخ صفاریان، سامانیان و دوره پیش از پادشاهی محمود غزنوی اختصاص داده است. نسخه اصلی کتاب حدود ۳۰ جلد بوده که به دستور سلطان مسعود بخش زیادی از آن از بین رفته‌است.
فصل اول کتاب «تاریخ بیهقی، روایتی سینمایی» با عنوان «مبانی نظری (ارتباط سینما و ادبیات)» نام دارد که در آن مختصرا مفهوم، هدف و به طور کلی انگیزه اقتباس در سینما بررسی می‌شود و سپس با «رمان‌گون» نامیدن تاریخ بیهقی خلاصه‌ای از روایت داستانی آن را ارائه می‌دهد.
فصل دوم با عنوان «تطابق شگردهای بیانی و زبانی» شباهت‌های فرمی و زبانی توصیفات و دیالوگ‌نویسی‌های تاریخ بیهقی با زبان و بیان سینمایی پیدا و تشریح می شوند.
در فصل سوم داستان بیهقی با الگوی داستان‌های کلاسیک و فیلم‌های کلاسیک روایی مقایسه و منطبق شده و در نهایت از قابلیت خلق ساختار فیلم‌نامه‌های «سه پرده‌ای» (شروع، میانه و پایان) از این اثر ادبی، تنوع درونمایه‌ها و بیان تصویری آنها سخن می‌رود که این دو ویژگی، مسیر اقتباس از این اثر را سهل‌تر می‌کنند.
فصل چهارم با عنوان «شخصیت‌پردازی نمایشی در تاریخ بیهقی» به انواع شخصیت‌پردازی ها در تاریخ بیهقی می‌پردازد. در این فصل می خوانیم: «در بررسی این اثر از زاویه شخصیت‌پردازی، فرض اولیه برآن است که با توجه به شاخصه‌های مهم شخصیت‌ها، به علاوه کشمکش‌ها و تضاد‌های خاص رفتاری آنها، موقعیت‌های دراماتیکی خلق شده که مخاطب در خلال آنها، شخصیت‌ها را می‌بیند و می‌شناسد.بنابراین می‌توان با بررسی متن و تحلیل آن بر مبنای این گونه شاخصه‌ها، شخصیت‌پردازی را در آن از نوع نمایشی به حساب آورد.»
گاهی اوقات بیهقی دست به تدوین صحنه زده است
فصل پنجم «برخی تطابق‌های ساختاری تاریخ بیهقی با ساختار و تکنیک‌های سینمایی» نام دارد. شاید بتوان گفت جالب‌ترین مباحث کتاب را این فصل در بر گرفته است. در این فصل از تدوین، سکانس‌بندی، فلاش‌بک، فلاش‌فوروارد و حتی موسیقی متن تاریخ بیهقی سخن گفته می‌شود.
در بخشی از این فصل آمده: «گاهی اوقات بیهقی دست به تدوین صحنه نیز می‌زند. او با این روش سعی می‌کند توجه تماشاگر را در هر لحظه به یکی از عناصر صحنه جلب کرده، آن را به شکلی برجسته برای مخاطب نمایش دهد. این روش در سینما و کلا نمایش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند با تکنیک‌هایی مثل گرفتن نمای درشت از شئ، چهره و ... مورد نظر و سپس تدوین با سایر تصاویر عادی به کار گرفته شود.»
فصل آخر درباره نوع نگاهی است که یک فیلم‌ساز یا فیلم‌نامه نویس می‌تواند به این متن داشته باشد. در این بخش انتخاب ژانر و نیز چگونگی اقتباس از این متن طولانی و پُر ماجرا و پُر شخصیت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
همچنین حُسن خِتام کتاب، بازنویسی در قالب یک سکانسِ بخشی از متن بیهقی است (ماجرای به دار آویخته شدن حسنک وزیر) که به عنوان نمونه ای در اقتباس از این متن ارائه شده و دقت قابل اعتنایی دارد.
کتاب «تاریخ بیهقی، روایتی سینمایی» در163 صفحه با شمارگان 2000 نسخه و بهای 7000 تومان از سوی انتشارات بنیاد سینمایی فارابی متشر شده است.
منبع: خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)
