پسته Subtitle پسته از خانواده Anacardiacea و با نام علمی Pistachio Vera L می باشد. رقم های مورد استفاده در ایران P. vera ، P. khinluk و P. mutica می باشد. درخت پسته گیاهی است دو پایه یعنی گل های نر و ماده جدا از یکدیگر و روی درخت مجزا قرار گرفته است که ارتفاع آن به حدود پنج متر می رسد. برگ های درخت پسته متناوب و مرکب از 2 یا 3 برگچه نوک تیز با یک برگچه انتهایی است و به رنگ سبز روشن می باشد. گل های آن خوشه ای است گل نر آن فاقد گلبرگ است. گل آذین درخت پسته به طور کلی خوشه‌ای است و در خوشه نر که گل ها به یکدیگر فشرده و متراکم هستند. تعداد زیادتری گل مشاهده میشود تا در خوشه ماده که فاصله از گل ها یکدیگر زیاد است و به همین علت این نوع گل ها خوشه افشان و شلی تشکیل می‌دهند. گل های ماده دارای یک تخمدان و یک تخمچه هستند ، ولی کلاله منشعب و دارای سه شاخه است. برگ درخت پسته از 5 تا 7 برگچه تشکیل شده است. ریشه درخت محوری و عمودی است و تا عمق بیش تر از دو متر در داخل خاک فرو می‌رود. تلقیح گل های ماده به وسیله باد انجام می‌گیرد. Contents موطن اصلی و قدمت درخت پسته مشخصات گیاه شناسی درخت پسته آب و هوای مطلوب پسته خاک مطلوب پستهlessmore Permanent link to this knol:Link Parvizi, Shahab. پسته [Internet]. Version 2. Knol. 2008 Jul 25. Available from: http://knol.google.com/k/shahab-parvizi/پسته/1af8hjt4xqmgg/2.CitationEmailPrintFavoriteCollect this page
مسعودی مورخ وجهانگرد قرن چهارم هجری قمری در کتاب مروٌج الذٌهب و معادن الجوهر نوشته است : «چون آدم ازبهشت بیرون شد مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت همراه داشت که از آن جمله ده میوه پوست دار بود : بادام ، فندق ، پسته».
محمد ابن جریر طبری (قرن سوم هجری قمری )پیدایش پسته رابا استقرارحضرت آدم درکره زمین هم زمان دانسته و نوشته است :"گویند میوهایی که خداوند هنگام هبوط به آدم داد سی جور بود ده نوع میوه پوست دار،ده نوع میوه هسته دار وده نوع میوه بی پوست وبی هسته .میوه های پوست دار شامل :گردو،بادام،وپسته و...". درتورات نیز از پسته سخن به میان آمده است.در باب 43از سفر پیدایش گفته شده است که "یعقوب هنگام فرستادن فرزندانش به دربار یوسف حاکم مصر توصیه می کند که از محصولات سرزمین خود به عنوان ارمغان برایش ببرند".درزمره ی این پیشکش ها از عسل،کتیرا وپسته نام برده شده است .
پیشینه پسته :
پسته گیاهی است که از دیرباز در نقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می گرفته است. جنگل های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه ای باستانی دارد و تصورمی رود که درخت پسته حدود 4-3 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است. سرخس را از قدیمی ترین مناطق کشت پسته می دانند. سابقه کشت پسته در دامغان ، سمنان و قزوین را به قرن هفتم هجری و در استان کرمان به قرن دوازدهم هجری نسبت می دهند. کشت پسته در سایر نقاط ایران سابقه 200-150 ساله دارد. علیرغم سابقه طولانی کشت پسته ایران ، پسته کاری در دهه های اخیر توسعه بیش از پیش فزاینده ای داشته است. موطن اصلی و قدمت درخت پسته در باره ی محل پیدایش پسته،منابع مختلف نظرهای گوناگون بیان می کنند:یک نویسنده فرانسوی آن را بومی ایران ، عربستان و سوریه دانسته است.
دانشنامه بریتانیکا پسته را بومی ایران می داند دانشنامه آمریکانا پسته را از آسیای غربی می داند. لاروس آن را به آسیای صغیر نسبت می دهد،در کتاب دانشنامه فارسی خاورمیانه ونواحی مدیترانه ودر کتاب المنجد از ترکستان به عنوان زادگاه پسته یاد کرده اند . درخت پسته معمولی و یا پسته ایرانی پستاشیا ورا (Pistacia vera) به شکل جنگل های انبوه در شمال شرقی ایران دیده میشود لذا میتوان گفت که اصل این جور پسته از ایران است. درخت پسته از ایران به سایر نقاط مخصوصاً به سواحل دریای مدیترانه (جنوب اروپا و شمال آفریقا) رفته است. مشخصات گیاه شناسی درخت پسته پسته از خانواده Anacardiacea و با نام علمی Pistachio Vera L می باشد. رقم های مورد استفاده در ایران P. vera ، P. khinluk و P. mutica می باشد. درخت پسته گیاهی است دو پایه یعنی گل های نر و ماده جدا از یکدیگر و روی درخت مجزا قرار گرفته است که ارتفاع آن به حدود پنج متر می رسد. برگ های درخت پسته متناوب و مرکب از 2 یا 3 برگچه نوک تیز با یک برگچه انتهایی است و به رنگ سبز روشن می باشد. گل های آن خوشه ای است گل نر آن فاقد گلبرگ است. گل آذین درخت پسته به طور کلی خوشه‌ای است و در خوشه نر که گل ها به یکدیگر فشرده و متراکم هستند. تعداد زیادتری گل مشاهده میشود تا در خوشه ماده که فاصله از گل ها یکدیگر زیاد است و به همین علت این نوع گل ها خوشه افشان و شلی تشکیل می‌دهند. گل های ماده دارای یک تخمدان و یک تخمچه هستند ، ولی کلاله منشعب و دارای سه شاخه است. برگ درخت پسته از 5 تا 7 برگچه تشکیل شده است. ریشه درخت محوری و عمودی است و تا عمق بیش تر از دو متر در داخل خاک فرو می‌رود. تلقیح گل های ماده به وسیله باد انجام می‌گیرد. پسته گیاهی نیمه گرمسیری از خانواده Anacardiacaeوجنس Pistacia است که در سال 1737میلادی توسط لینه نامگذاری شده است . پس دارای یازده گونه است که عبارتند از: پسته خوراکی P.vera بنه P.mutica چاتلانقوش،P.mexicano ، P.lentiscus، P.integerrima، P.chinesis .palaesting، P.kinjuk ،P.atlantica ،P.texano، P.terbinthus که در ایران تا کنون سه گونه نخست شناخته شده است . ازاین گونه ها P.vera اهلی است وارزش اقتصادی دارد واز بقیه گونه ها به عنوان پایه یا به عنوان گیاه زینتی استفاده می شود .
در بیش از 99درصد از باغ های پسته ایران ،از گونه p.vera به عنوان پایه استفاده شده است .پسته درختی دو پایه و خزان کننده است .گل های نر اواسط تا اواخر فروردین و گل های ماده چند روز بعد بصورت خوشه ظاهر می شوند که براساس شرایط آب وهوایی هر منطقه وزمان ظاهر شدن متفاوت می باشد. درخت پسته از7تا9سالگی به بار می نشیند،این درخت دمای 45درجه بالای صفر و25درجه زیر صفر را تحمل می کند.پسته گیاهی مقاوم به خشکی وکم آبی است وبعد از خرما مقاوم ترین درخت در برابر شوری است . به طور کلی انواع مختلف پسته را از حیث شکل ظاهری به دو دسته میتوان تقسیم کرد. یکی بادامی و دیگری فندقی. در شکل بادامی طول پسته از عرض یا قطر آن خیلی زیادتر است به طوری که شکل کشیده بادامی به پسته میدهد. در صورتی که در شکل فندقی تفاوت بین طول و قطر پسته خیلی کم است. علاوه بر این در شکل بادامی فاصله دو لب داخلی پوست پسته خندان کمتر از همین فاصله در شکل فندقی است. در پسته بادامی گاهی اتفاق می‌افتد که نوک باریک پسته کمی به شکل نوک خنجر خمیده است این شکل پسته را خنجری می‌نامند. پراکنش جغرافیایی پیدایش پسته را در ایران به4تا5هزار سال پیش نسبت می دهند ومی گویند از ایران به دیگر مناطق جهان برده شده است.برتولدلوفر ایران شناس آمریکایی می گوید :نام درخت پسته در زبان های یونانی ،لاتین ،زبانهای اروپایی ،عربی،ترکی،روسی ، ژاپنی و دیگر زبانها از نام ایرانی این این درخت گرفته شده است .درپارسی قدیم نام این درخت پیستاکو ،درپارسی میانه (پهلوی) پیستاک بوده وبعدها به پسته تبدیل شده است. برخی پژوهشگران کشت پسته را در ایران ، در زمان پارتها ودر نواحی مستعد پارت (خراسان) که نزدیکترین منطقه به زادگاه طبیعی آن است ،می دانند وگسترش آنرا به سایر نواحی ایران ،به پس از اسلام نسبت می دهند وبر این باورند که قم نخستن وقدیمی ترین ناحیه پسته خیز ایران پس از اسلام است که پیشینه آن به نیمه اول قرن هجری می رسد و در سال 340هجری درختان پسته آنجا مشمول مالیات بوده است. اولین نوشته درباره پسته دامغان، سمنان، و قزوین مربوط به قرن هفتم هجری است ولی برخی براین باورند که سابقه پسته در قزوین به 1600سال پیش می رسد واز آنجا به دامغان و سمنان برده شده است .پسته کاری در منطقه کرمان را به قرن دوازدهم هجری نسبت می دهند.کشت پسته درسایر نقاط ایران به150تا 200سال گذشته مربوط می شود .به رغم سابقه طولانی کاشت پسته درایران ،پسته کری در نیم قرن اخیر توسعه بیش از پیش وفزاینده یافته است. شرایط اقلیمی بارندگی های بهاره، یخبندانها و وزش بادهای گرم و خشک کننده مانع تلقیح و رطوبت زیاد در طول فصل رشد گیاهی باعث تشدید حمله و خسارت بیماریهای قارچی می شوند. وزش بادهای تند وشدید نیز در تربیت نهالهای جوان تاثیر نامطلوبی می گذارد. جهت کمک به بیداری و رویش جوانه های خواب و تولید گل آذین های نرمال و تسریع در رشد گیاهی و باردهی در کالیفرنیا حداقل به هزار ساعت سرمای زمستانه پایین تر از 7ºc نیاز است و چنانچه جمع درجه حرارت کمتر از 670 ساعت باشد ( چنانکه در سال 78- 1977 اتفاق افتاد ) گلدهی و برگدهی درخت به تاخیر می افتد و برگها نامنظم و بدقواره می شوند و تولید محصول کاهش پیدا می کند. مضافاٌ آنکه هیچ گونه مواد یا محلول شیمیایی نیز چنین کمبودهایی را تامین یا جبران نمی کند. درخت پسته را به راحتی می توام در اغلب خاکها با بافت و جنس مختلف کاشت به طوری که در زمین های آهکی و شور هم طاقت و تحمل آن بهتر از سایر درختان میوه بوده است اما در اراضی زهدار و کم عمق و سخت و سنگی نتیجه خوبی نشان نمی دهد. بهترین خاک مورد پسند پسته، خاک های شنی و رسی با زهکشی مطلوب و تهویه شده است که هر چه عمق آن بیشتر و یکنواخت تر باشد رشد آن بهتر و تولید آن زیادتر خواهد بود. چنانکه قبلاٌ اشاره شد، درخت پسته آب یاب است به طوری که درشرایط سخت بی آبی هم زنده مانده است. منافذ یا روزنه های برگ در درخت پسته حساسیت کمتری نسبت به خشکی داشته و نسبت به سایر درختان میوه سردسیری طاقت بیشتری در مقابل کم آبی از خود نشان می دهند. با این حال، از نظر اقتصادی بهترین نتیجه وقتی گرفته می شود که درخت به حد کافی آب خورده باشد. میزان، روش و زمان آبیاری عواملی هستند که تاثیر زیادی در چگونگی تولید محصول و رشد گیاهی، به خصوص در رشد درختان نو کاشت و جوان دارند. ( کشت وتولید پسته ،از: لوئیز فرگوسن – مترجم :مهندس محمود درویشان – ص 3و4 ) آب و هوای مطلوب پسته درخت پسته به سرمای شدید زمستان و گرمای زیاد تابستان هر دو مقاوم است. درخت پسته با هوا و زمین مرطوب سازگاری ندارد. رطوبت زیاد در زمین باعث تولید بیماری صمغ و پوسیدگی یقه درخت میشود که به تدریج درخت را ضعیف و بالاخره خشک میکند. درخت پسته به کم آبی و خشکی مقاومت زیاد نشان میدهد به طوری که درختان کهن را میتوان بدون آبیاری بر مدت خیلی طولانی (شاید چند ده سال) زنده نگاه داشت. خاک مطلوب پسته بهترین خاک ها برای کاشت درخت پسته خاک های لیمونی سبک یعنی شن و رس می‌باشد. در اراضی سبک مصرف کود برای برداشت رضایت بخش است ولی در اراضی رسی سنگین که رطوبت را به مقدار زیاد و برای مدتی طولاتی در خود نگاه می‌دارد کاشت این گیاه نتیجه رضایت بخشی نمیدهد و مقدار محصول چندان قابل توجه نخواهد بود. درخت پسته تا اندازه‌ای تحمل شوری خاک را میکند.
ارزش غذایی و دارویی پسته
پسته گرم و خشک و بـــرای افـــراد گرم مـــزاج مضر است. مصلح آن سکنجبین می باشد. پسته بسیار مقوی و دارای ویتامین های B1 و B2 و ویتامین pp و ویتامین E می باشد. املاح معدنی هم دارد و در تقویت قوای جسمی و جنسی و سلول های مغزی موثر است. در پسته مقدار قابل توجهی آهن وجود دارد و با داشتن مواد دیگری چون پتاسیم ، منیزیوم تامین کننده احتیاجات بدن و خون است. البته مصرف زیاد پسته باعث می شود که مقدار ازت در خون و بدن بالا رود و شاید به همین علت است که عده ای معتقدند پسته باعث کثیف شدن خون می شود ، البته اشخاصی که دچار ضعف و نارسائی کبد هستند و مبتلایان به بیماری های نقرس و دیابت و ناراحتی کلیه باید از خوردن پسته خودداری کنند. ارزش غذایی : پسته دارای مواد غذایی فراوانی است و بنابراین برای تقویت بیماران و اشخاص ضعیف مناسب است. 100 گرم مغز پسته 626 کیلوکالری انرژی دارد. در زیر دو جدول مختلف از میزان مواد تشکیل دهنده در 100 گرم پسته آورده شده است (از دو منبع مختلف!!) : گرم میلی گرم گرم میلی گرم آب 6/5 فسفر 430 آب 5/2 فسفر 500 پروتئین 19/18 کلسیم 140 پروتئین 20 کلسیم 130 چربی 53/5 آهن 77 چربی 54 آهن 5/7 هیدرات های کربن 16/2 پتاسیم 972 ویتامین آ 230 پتاسیم 950 فیبر 1/2 منیزیم 150 ویتامین ب 3 1/5 منیزیم 150 عناصر معدنی 8/2 ویتامین ب 1 0/7 مواد نشاسته ای 15 ارزش دارویی و درمانی * خواص مغز پسته 1) مغز پسته از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است. 2) مغز پسته به علت داشتن آهن خون ساز است و آن هائیکه مبتلا به کم خونی هستند باید حتماً روزانه مقداری پسته بخورند. 2) خوردن پسته نیروی جنسی را تقویت می کند. 3) مغز و ذهن را تقویت می کند. 4) برای آرامش قلب و آرام کردن اعصاب مفید است. 5) برای باز کردن مجاری کبد مصرف پسته توصیه می شود. 6) پسته معده را تقویت می کند. 7) برای تسکین سرفه مفید است. 8) اسهال معمولی و اسهال خونی را درمان می کند. 9) جوشانده پوست درخت پسته برای برطرف کردن خارش اعضای تناسلی زنان مفید است. 10) جوشانده پوست و برگ درخت پسته برای رفع درد و خارش مقعد مفید است. 11) جوشانده برگ و پوست درخت در درمان بیماری های پوستی (جرب) مؤثر است. 12) پسته باعث تقویت قلب و معده می شود. * خواص پوست سبز پسته پوست سبز پسته تازه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است و دارای خواص زیر می باشد : 1) برای رنگرزی بکار می رود. 2) بهترین دارو رای رفع بوی ید دهان است . 3) جویدن آن باعث التیام زخم های داخل دهان می شود. 4) برای استحکام لثه آنرا روی لثه بمالید و یا بجوید . 5) دم کرده پوست سبز پسته حالت دل بهم خوردگی و استفراغ را از بین می برد. 6) دم کرده آن برای رفع اسهال مفید است. 7) برای رفع سکسکه پوست سبز پسته را دم کنید و یک فنجان از آن را بنوشید. * خواص پوست سفید پسته پوست نازک آن در دردهای کبدی و روده ای ، یرقان و سرفه های مزمن مفید می باشد. پوست سفید پسته برای بواسیر و بیرون زدن مقعد مفید است. برای درمان این بیماری باید پوست سفید پسته را در آب بجوشانید و آنرا داخل لگنی بریزید و شخصی را که این بیماری را درد برای چند دقیقه در آن بنشیند. باعث تسکین درد و تخفیف بیماری می شود. مضرات پسته : مغز پسته چربی زیادی درد و بنابراین برای معده مناسب نیست و کسانیکه معده ضعیف دارند باید آن را با زردآلو بخورند. ضمناً مغز پسته گرم و خشک است خوردن زیاد آن باعث گرمی بدن و کهیر و دانه های قرمز رنگ در پوست می شود. برای رفع گرمی و خشکی باید سرکه ، انار ترش و یا برگه زردآلوی ترش مصرف نمود. سطح زیر کشت پسته درجهان بر اساس آخرین اطلاعات سازمان خواروبار وکشاورزی جهانی (FAO) درسال 1997 سطح زیر کشت پسته جهان 376921هکتار بوده که نسبت به سال گذشته حدود 2/ درصد کاهش داشته است.از سال 1988تا 1997دریک دوره دهساله سطح زیر کشت پسته جهان متغییر بوده وسیر صعودی داشته است. دراین دوره کمترین میزان سطح زیر کشت با 224961هکتار مربوط به سال 1988 وبیشترین آن با 377566هکتار مربوط به سال 1996بوده است .درآغاز دوره مورد بررسی (سال پایه ) سطح زیر کشت پسته جهان 224961هکتار بوده که درسال 1997به 376921هکتار رسیده وافزایشی برابر68درصد را نشان می دهد. دربین کشورهای جهان،ایران با دارا بودن 247هزار هکتار اراضی زیر کشت پسته به تنهایی حدود 66درصد از کل اراضی زیر کشت پسته جهان را به خود اختصاص داده ومقام اول را دارا است.پساز آن ترکیه با 35هزار ،آمریکا با 26هزار وتونس با 22هزار هکتار به ترتیب مقام های دوم تا چهارم را به خود اختصاص می دهند. سطح زیر کشت پسته در ایران بر اساس آخرین اطلاعات موجود،سطح زیر کشت پسته در ایران در سال زراعی 76-1375 برابر 247130هکتار بوده است که نسبت به سال زراعی گذشته حدود 7درصد و نسبت به سال پایه حدود 98درصد افزایش نشان می دهد . سطح زیر کشت پسته در ده سال مورد بررسی 125123هکتار تا 247130هکتار متغییر بوده است .کمترین میزان سطح زیر کشت پسته در سال زراعی 67-1366بوده که تا سال 76این مقدار روندی افزایشی داشته است. براساس آمارموجود ،در پایان سال مورد بررسی بیشترین سطح در استان کرمان با 200505هکتار که 81درصد از سطح زیر کشت پسته کشور را در اختیار داشته است.پس از کرمان که مقام اول را از این نظر دارا است ،استان های خراسان ،یزد ،سمنان ،قزوین ،فارس وسیستان وبلو چستان به ترتیب مقام دوم تا هفتم را به خود اختصاص داده اند.استان های آذربایجان غربی و اردبیل هریک با 2هکتار کمترین سطح زیر کشت پسته در کل کشور را دارند.کرمان ،خراسان ،یزد، سمنان، قزوین ،فارس و سیتان وبلوچستان جمعاٌ 99درصد از شطح زیر کشت پسته کل کشور را داشته ومهمترین مناطق کشت پسته به شمار می آیند. تولید پسته در جهان براساس آخرین اطلاعات منتشرشده از سوی سازمان خواربار کشاورزی جهانی ،مقدار تولید پسته جهان درسال 1997برابر 331403 تن بوده است.تولید جهانی پسته در سال 1997نسبت به سال قبل حدود 23درصد کاهش و نسبت به سال پایه (1988)حدود 45درصد افزایش نشان می دهد. در بین کشورهای جهان ،ده کشورهر یک بیش از 250تن پسته در سال 1997تولید کرده اند که در بین ایران با تولید حدود 112هزار تن ،رتبه اول را دارا است .ایران به تنهایی حدود 34درصد پسته جهان را تولید می کند . پس از ایران آمریکا با تولید 82 هزار تن دومین کشور عمده تولید کننده پسته جهان به شمار می رود. ترکیه با 60 هزارتن پسته مقام سوم جهان را داراست . در بین کشورهای عمده تولید پسته جهان ،میزان تولید سال 1997نسبت به سال گذشته در کشورهای آمریکا، سوریه ،یونان ،ایتالیا و تونس افزایش و در کشورایران کاهش داشته است. در بقیه کشورها مقدار تولید تغییری را نشان نمی دهد . تولید پسته در ایران در سال 76-1375 میزان تولید پسته کشور 111916 تن است که نسبت به سال گذشته 57 درصد ونسبت به سال پایه 11 درصد کاهش داشته است . میزان تولید پسته کل کشور در ده سال مورد بررسی از 111916 تا 260085 تن در نوسان بوده است . کمترین میزان تولید مربوط به سال زراعی 76-1375 بوده واز سال پایه تا سال زراعی 75-1374 میزان تولید پسته تقریباٌ سیر افزایشی داشته است به صورتی که به رقم 260085 تن رسیده است . بالاترین مقدار تولید پسته کشور در استان کرمان با تولیدی برابر 81599 تن می باشد که 73 درصد از تولید پسته کل کشور را به خود اختصاص داده است وپایین ترین مقدار با یک تن از تولید پسته کل کشور مربوط به هر یک از استان های آذربایجا ن غربی و اردبیل است . پس از کرمان ،از نظر میزان تولید پسته ،استان یزد در مقام دوم قرار دارد که با احتساب تولید استان های خراسان ، سمنان ، قزوین ، اصفهان وفارس جمعاٌ 98 درصد از تولید پسته کل کشور را به خود اختصاص داده اند وسه استان کرمان ، یزد وخراسان به تنهایی 89 درصد از پسته کل کشور را تولید نموده اند و مهمترین مناطق تولید پسته به شمار می آیند
عملکرد پسته در جهان
براساس اطلاعات به دست آمده از فائو در سال 1997 ،متوسط عملکرد پسته در جهان 879 کیلوگرم درهکتار بوده است که نسبت به سال قبل 22 درصد (254 کیلوگرم) و نسبت به سال 1988 (سال پایه ) حدود 14 درصد (139 کیلوگرم) کاهش داشته است . در بین کشورهای عمده تولید کننده پسته در سال 1997 ایا لات متحده آمریکا با تولید متوسط 3085کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد را به خود اختصاص داده است ونسبت آن به عملکرد جهانی 351 درصد بالاتر است . پس از آن ترکیه با تولید 1715 کیلوگرم در هکتار در جایگاه دوم قرار دارد .کشورهای چین، سوریه ویونان نیز به ترتیب با عملکرد های 1687،1635، 990 کیلوگرم در هکتـــــــار در رتبه های بعدی قرار گرفته اند که بالاتر از عملکرد جهانی بوده است . کشور تونس با متوسط تولید 53کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد در بین کشورهای عمده تولید کننده این محصول به خود اختصاص داده است .در سال 1997 عملکرد در هکتار پسته ایران 453 کیلوگرم و نسبت به متوسط جهانی 52 درصد بوده است . عملکرد پسته در ایران عملکرد در هکتار پسته کل کشور در سال زراعی 76-1375 ،453 کیلوگرم بوده که نسبت به سال قبل از آن حدود 60 درصد و نسبت به سال پایه (67) ،55 درصد کاهش داشته است . در دوره ده ساله مورد بررسی بیشترین مقدار عملکرد پسته با 1175 کیلوگرم به سال زراعی 71-1370 و کمترین آن با 453کیلوگرم به سال زراعی 76-1375 اختصاص داشته است . در سال پایه مورد بررسی دربین استان های کشور، استان تهران با 3716 کیلوگرم تولید در واحد سطح بالاترین واستان گلستان با 100 کیلوگرم در واحد سطح پایین ترین تولید را دارا می باشد.
ازدیاد درخت پسته :
از نظر گیاه شناسی درخت پسته را به دو طریق میتوان تکثیر کرد یکی به وسیله خواباندن شاخه و دیگری به وسیله کاشت بذر. ولی در باغبانی و از نظر اقتصادی تنها راه ازدیاد درخت پسته کاشت بذر برای تهیه پایه و پیوند نهال حاصله با انواع مرغوب پسته می‌باشد.
پیوند درختان پسته :
1- پیوند لوله ای 2- پیوند شکمی 3- پیوند اسکنه ای
پیوند اسکنه ای و پیوند شکمی از قدیم الایام در ایران کاربرد داشته که به تدریج کنار گذاشته شده است. هم اکنون استفاده از پیوند لوله ای به دلیل سادگی سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن بین پایه با پیوندک رواج یافته و 99 درصد درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر می شوند. پس از پیوند آبیاری باید منظم و به فواصل 14 روز یک بار انجام شود. جوانه ها و پا جوش هایی که از زیر محل پیوندک و بر روی پایه ایجاد می شوند قطع گردد.
برخی ارقام پسته موجود در ایران : نام رقم شهرت منطقه شکل اندازه رنگ رسیدن گل ویژگی
1. قزوینی کله بزی قزوین بادامی ریز نسبتاً سبز خیلی زودرس دیرگل
2. بادامی زرند بادامی ریز کدر خیلی زودرس زود گل
3. ارحدی فندقی زودرس سازگار
4. کله قوچی فندقی متوسط رس زود گل عملکرد خوب
5. خنجری دامغان بادامی متوسط رس دیرگل ارقام تجاری
6. شاه پسند دامغان بادامی متوسط رس دیرگل
7. اکبری بادامی درشت دیررس ریزگل با ارزش ترین
8. ممتاز بادامی دیررس زود گل خوشمزه ترین
9. سفید پسته نوق رفسنجان بادامی دیررس زود گل
10. احمدآقایی بادامی درشت سفید دیررس متوسط گل استخوانی
11. بقالی فندقی
12. تجاری فندقی
13. پسته قرمز فندقی
14. پسته سفید فندقی
15. کال خندان
کاشت پسته آماده سازی زمین :
برای شروع کار در صورتی که لایه سطحی خاک خیلی شور باشد لازم است لایه نازکی از سطح خاک را که محل تجمع املاح است کنار زده و خاک های جمع شده را از مزرعه خارج کنید. لازم به ذکر است جهت اصلاح خاک (در صورتی که PH خاک بالاتر از 5/7 یا 8 باشد) با در نظر گرفتن مقدار بهینه آن مقدار گچ و یا گوگرد لازم در هر هکتار را محاسبه و به زمین داده شود. در صورتی که کود حیوانی مورد استفاده کاملاً پوسیده شده و عاری از بذر علف های هرز باشد می توان آن را در محل کاشت نهال ریخته و گوگرد را نیز به آن اضافه نمود. در اراضی بکر باید قبل از کشت و یا توأم با کاشت نهال در سال های اولیه به منظور کاهش شوری خاک عملیاتی مثل زراعت جو و امثال آن انجام گیرد تا بدین وسیله با آبیاری مرتب و با دور کم ، شوری خاک کاهش یافته و به حد مجاز نزدیک شود و گر نه خشکیدن تعدادی نهال در هر آبیاری اجتناب ناپذیر خواهد بود. در صورتیکه کاشت پسته در اراضی بسیار شور مد نظر می باشد به جای جوی و پشته نواری به عرض حداقل یک متر و با عمق مناسب ایجاد شده و نهال درست در وسط این نوار کشت شود. زمین باید مناسب و آب کافی باشد. معمولاً درخت پسته در زمین های گرم و خشک و آب و هوای معتدل رشد می کند. درخت پسته در 5 تا 7 سالگی به بار می نشیند و محصول به تدریج افزایش می یابد. باغداران با تجربه معتقدند بین 20 تا 50 سالگی درخت پسته بیشترین محصول را می دهد. قبل از 20 سالگی و بعد از 50 سالگی محصول آن کم و کمتر می شود. فاصله کاشت درختان: در اکثر باغات پسته به دلیل عدم آگاهی باغداران فواصل کاشت رعایت نشده و باغ هایی با شکل های نامنظم و متراکم مشاهده می گردد که علاوه بر عدم رعایت اصول صحیح باغداری ، مشکلات عملیات داشت و برداشت را دارد. از این رو فاصله مناسب بین دو ردیف 8 - 6 متر و روی ردیف 4 - 3 متر توصیه می شود. کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی : پس از آماده نمودن زمین به منظور احداث باغ باید ابتدا جوی و پشته هایی به عرض 100 - 50 سانتی متر و عمق 70 - 50 سانتی متر ایجاد گردد سپس آبیاری نموده و در فصل زمستان نسبت به کشت مستقیم بذور به مدت 12 ساعت قبل از کاشت خیسانیده و با قارچ کش مناسب ضد عفونی شوند. کاشت در گلدان : برای این منظور از کیسه های سیاه به قطر 15 - 10 سانتی متر و ارتفاع 30 - 25 سانتی متر استفاده گردد. ترکیب خاک گلدان شامل 40 % ماسه شیرین + 40% خاک زراعی + 20% کود حیوانی پوسیده (ترجیحاً کود گاوی) می باشد. پس از خیساندن بذور و ضد عفونی آن ها 2 عدد بذر در عمق 3 - 2 سانتی متری خاک گلدان قرار گرفته و روی آن با ماسه و یا خاک اره پوشانیده می شود. زمان کاشت در گلدان اواخر زمستان و اوایل بهار می باشد. داشت پسته آبیاری با شناحت ویژگی های درخت پسته نسبت به طاقت واستقامت آن در مقابل کم آبی که می توان با کمترین مقدار آب زندگی درخت وتولید آن را محفوظ داشت. با این حال تحمل درخت پسته نسبت به کم آبی هر چه باشد دلیل بر خاصیت ذاتی درخت نیست ؛ زیرا شواهد نشان داده اند که پسته هم مانند سایر درختان میوه نیاز زیادی به آب دارد وچنانچه در طول فصل رشد گیاهی وتولید آن کمتر ازنیاز طبیعی به آن آب برسد واکنش درخت با لقوه اثر معکوس دارد. وبا آن که زنده می ماند،از قدرت باردهی حتی از عمر آن کاسته می شود . برای مقابله با این نقیصه و رفع کمبود آب از نظر علمی دو راه در پیش است: 1- حفظ سقف رطوبت در خاک با برنامه زمانبندی شده . 2- اندازه گیری میزان آب مورد نیاز درخت وپر کردن خلاء یا رفع کمبود آب با شناخت کیفیت آب وخاک وگیاه به طور دقیق . برای اندازه گیری میزان آب ،لزوم آبرسانی در حد مکفی وتامین کمبود آن نیاز به تجهیزات و ابزار مخصوص از قبیل فشار سنج وگرما سنج مادون قرمز و غیره دارد تا میزان آب لازم و زمان آبیاری را نشان بدهند. هرس سربرداری رشد یک ساله در درختان پسته رقم اوحدی بعنوان یک راهکار مثبت می تواند در افزایش تعداد شاخه های جانبی، افزایش سطح میوه دهی، افزایش تعداد جوانه های گل و نهایتا افزایش محصول در واحد سطح موثر می باشد و بعنوان یک توصیه با توسل به روشهای آموزشی مختلف قابل ترویج است. لازم به یادآوری است افزایش تعداد شاخه های جانبی باعث جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد و کاهش ارتفاع درخت می گردد. مصرف بهینه کودهای پتاسیمی سرخشکیدگی درختان پسته از بین می رود با رعایت اصول مصرف بهینه کودهای پتاسیمی در باغات پسته، عارضه خشکیدگی درختان آن بهبود پیدا می کند.به گزارش سرچشمه پور دانشجوی دکتری گروه خاکشناسی دانشگاه تهران در مقاله ای به ضرورت کوددهی پتاسیم در افزایش محصول پسته با بهبود کیفیت پرداخته است.در مقدمه این مقاله آمده است: سطح زیرکشت پسته ایران در حال حاضر حدود 420 هزار هکتار برآورد شده که 4/74 درصد آن بارور است. میزان تولید سالانه این محصول 335 هزار تن و متوسط عملکرد 753 کیلوگرم در هکتار است.
پسته یکی از مهمترین محصولات باغی و از عمده ترین محصولات صادراتی غیرنفتی کشور است که با رعایت اصول مصرف بهینه کودی مخصوصا کودهای پتاسیمی، به سهولت می توان عملکرد هکتاری این محصول را تا حد پیش بینی شده در برنامه های چهارم توسعه و چشم انداز 20 ساله کشور افزایش داد.این مقاله در خصوص مشکلات پسته می افزاید: تغذیه نامتعادل، عدم مصرف کودهای پتاسیمی در سالهای گذشته و تخلیه آنها و نامطلوب بودن کیفیت آبهای آبیاری سبب پایین آمدن عملکرد، بوجود آمدن عارضه ریزبرگی، زردی، ریزش جوانه های گل و از همه مهمتر مهیا شدن شرایط برای بوجود آمدن عارضه زردی عمومی و شیوع برخی از بیماریها در درختان پسته شده است.بررسی ها در خصوص علل خشکیدگی سرشاخه های درختان پسته نشان داد که عامل عمده خشکیدگی سرشاخه های این درختان سرمای چند درجه زیرصفر زمستان یا گرمای 55 درجه تابستان نیست، بلکه این سرشاخه ها در اثر استمرار کمبود عناصر غذایی و مصرف نامتعادل کودها ضعیف شده و سپس درختان به انواع بیماریها و آفات مبتلا می شوند و در نهایت به خشکیدگی سرشاخه ها منجر می شود.نتایج تحقیقات در مورد نقش پتاسیم در پسته حاکی از آنست که وجود پتاسیم در شرایط کمبود آب و شوری مناطق پسته خیز بسیار مورد توجه بوده است اندازه، رنگ و خاصیت انباری میوه را بهبود بخشیده و باعث افزایش مقاومت گیاه به آفات، بیماریها، سرما و خشکسالی می شود. آبیاری پسته : پسته درختی مقاوم است. آبیاری نهال بلافاصله پس از کاشت شروع شده و با دوره های حداکثر 7 روزه در سال اول ادامه می یابد. در سال دوم دور آبیاری به مرور به 14 روز یک بار تبدیل شده و در صورتی که آب کافی در اختیار باشد تا زمان پیوند با همین دور آبیاری شود. از سال سوم به بعد به علت توسعه ریشه میزان 4000 متر مکعب در هکتار در سال به روش غرقابی سنتی مقدار قابل قبولی است. نیاز آبی پسته در آبیاری تحت فشار۱۶۰۰تا۲۰۰۰متر مکعب می باشد. در این مقاله نیاز آبی درختان در مناطق جنوبی دره سن جوکیون آمریکا مورد قیاس قرار گرفته است و با توجه به فرمول های برآورد کننده نیاز آبی گیاهان بررسی ها به عمل آمده است .آنچه که در این مطالعات مد نظر قرار گرفته است پارامترهای مرتبط با تعیین نیاز آبی می باشد که از جمله عمده ترین آنها می توان به شرایط اقلیمی، گسترش تاج درختان، ارتفاع گیاه، عمق ربشه، شوری، انتقال افقی گرما اشاره نمود. همچنین در برآورد آب مورد نیاز برای درختان در نظر گرفتن سن و سال و تراکم تعداد درختان در وادحد سطح به عنوان عاملی مهم در تعیین نیاز آبی بشمار می رود که در برآوردها نقش مهمی ایفا می نماید. از مطالعات و بررسی های بعمل آمده بر روی دقت برآورد نیاز آبی درختان مورد مطالعه نتیجه گیری شده است که برای جلوگیری از انجام آبیاری های اضافی لازم است قبل از انجام آبیاری با استفاده از ابزارها و وسائل اندازه گیری رطوبت از وضعیت رطوبتی خاک مطلع شویم و پس از اطمینان کافی از دقت روشها از آنها بهره برداری نمائیم. این بررسی ها در مورد نیاز آبی درختان پسته نشان می دهد که برغم مقاوم بودن درختان پسته به تنش های خشکی، جهت حصول به محصول مناسب به آب قابل توجهی نیازمند می باشند بطوریکه با توجه به مطالعات گلد همر درختان بارور پسته در شرایط پسته کاری آمریکا به عمق آب 8/40 اینچ در سال ( 10300 متر مکعب در هکتار سال ) نیازمند می باشند . تحلیل : استفاده از مقادیر پیشنهادی فاکتور گیاهی و تبخیر وتعرق گیاه مرجع جهت برآورد نبیاز آبی گیاهان هر منطقه کفایت نمی نماید جهت نگرش دقیق تر لازم است به عواملی از قبیل شعاع سایه انداز یا بعبارت دیگر به سطح پوشش باغ توسط درختان، وضعیت شوری آب و خاک، ارتفاع گیاه و ادوکسیون توجه نمود. انجام آبیاری های بیش از حد احتیاجات درختان پسته می تواند سبب آبشویی این عناصر از پروفیل ریشه گردیده وآنها را از دسترس گیاه خارج نماید لذا در مناطقی که مثلاً با کیفیت های نامطلوب آب مواجه هستیم و از طرفی مشکلات کم آبی را نداریم نباید به آبیاری های بیش از حد مبادرت ورزید. کود دهی درخت پسته احتیاج به کود فراوان دارد و کود دامی به تنهایی نمی‌تواند رفع احتیاجات درخت پسته را از حیث مواد غذایی برای محصول زیاد بکند. لذا باید علاوه بر کود دامی از کودهای شیمیایی نیز استفاده کرد. کود دامی را پاییز به درخت می‌دهند و کود شیمیایی را در دو دفعه یکی در اسفند ماه و دیگری در خرداد ماه با خاک مخلوط می‌کنند. کودهای دامی : در ایران خصوصاً در باغات پسته از کود ماکیان نوع مرغی بسیار مصرف می شود و بهتر است از مصرف مداوم کود مرغی در باغات پسته خودداری کرد و حداقل هر سه یا پنج سال از کود آلی دیگر استفاده کرد. کودهای گاوی و گوسفندی تفاوتی در کاربرد نداشته و گاهی به صورت مخلوط به کار برده می شوند که انجام آن توصیه می شود. میزان مصرف کودهای مخلوط یا گاوی معادل 20 تن در هکتار برای درختان جوان زیر 15 سال و 20 تا 40 تن برای درختان بارور و مسن توصیه می شود. کودهای آلی: به طور کلی مزیت کودهای آلی به طور عمده ناشی از مقدار ازت آن ها است. گیاهان پوشش دهنده سطح خاک که در پاییز و ابتدای بهار می رویند ازت معدنی خاک را جذب و به مواد آلی تبدیل می نمایند لذا باعث کاهش آب شوئی و ازت زدایی می گردد. شخم زدن و مخلوط نمودن گیاه پوشش دهنده در خلال فصل رشد از راه فرایند معدنی کردن ازت آن را به صورت تدریجی آزاد می سازد. مزایای کودهای آلی : این کودها ممکن است بتوانند تمامی عناصر ضروری پر مصرف و کم مصرف را برای گیاه تامین کنند. اهمیت دیگر کودهای آلی بهبود و افزایش نفوذ پذیری خاک نسبت به آب و هوا و در نتیجه نفوذ پذیری ریشه یا گیاه می باشد. برداشت پسته : برداشت پسته شامل چیدن محصول از درخت ، جدایی پوسته رویی از پوسته صدفی رنگ ، شستشو ، خشک کردن ، جدا کردن دانه های بسته از دانه های خندان و دانه بندی پسته های خندان می باشد. عموماً پسته را قبل از اوایل شهریور نمی شود چید ؛ چون نارس است و پس از آن هم نمی شود چید چون پوست صدفی رنگ آن زرد و سیاه می شود. بنابراین زمان برداشت پسته محدود است. بیماری های مهم درختان پسته : 1- گموز(انگومک) 2- خشکیدگی شاخه ها 3- نماتد مولد غده ریشه 4- لکه برگی 5- ماسوی پسته 6- کپک های توکسین زا 7- قارچ سمی اسبی 8- آلترناریا میزان رشد و باروری گیاهان به عوامل محیطی از قبیل آب ، خاک ، نور ، حرارت و بالاخره ایمنی آن ها در مقابل عوامل نامساعد بستگی دارد. عوامل بیماری زای گیاهی ، شرایط نامساعد و بعضی از حشرات ، عمده ترین عوامل تقلیل دهنده محصول یا نابودی گیاهان به شمار می آیند. عوامل عمده ایجاد کننده بیماری در گیاهان شامل موجودات زنده بیماری زا یا عوامل فیزیکی و شیمیایی محیط زیست می باشد. وقوع و شدت هر بیماری به عامل بیماری ، نوع گیاه و شرایط محیطی بستگی دارد. بیماری های گیاهی ممکن است عامل محدود کننده کاشت یک گیاه در یک منطقه و یا یک کشور باشند. پسته یکی از محصولات با ارزش است که شرایط مطلوب کشت آن در بسیاری از مناطق ایران وجود دارد ، ولی بعضی از عوامل بیماری زا و یا بعضی از شرایط زیستی ، اختلالاتی در رشد و تولید این محصول ایجاد می کنند.
در زیر چند بیماری مهم پسته یادآوری می گردد
1- بیماری گموز (انگومک) پسته :
بیماری انگومک پسته در حال حاضر مهم ترین بیماری درختان پسته در استان کرمان و سایر مناطق پسته کاری ایران است. هر ساله تعدادی از درختان پسته بر اثر ابتلا به این بیماری از بین می روند. درصد مرگ و میر درختان در باغات پسته رفسنجان بطور متوسط 7/2 درصد برآورد گردیده است. عامل این بیماری گونه هایی از قارچPhytophthora می باشد.علائم بیماری :به صورت تغییر رنگ و فساد در پوست و قسمتی از چوب ناحیه طوقه ظاهر می گردد که غالبا همراه با ترشح قطره های صمغ است که به صورت شیره سیاه رنگی در قسمت آلوده نمایان می شود. در حد فاصل پوست و چوب نیز لایه ای از ترشحات چرکی ناشی از حمله ساپروفیت ها که پس از مرگ نسوج به آن حمله می کنند ، تجمع می یابد. این بیماری در نهایت باعث سبز خشک شدن یک طرف درخت و سپس تمام درخت می شود که در درختان جوان تمامی درخت ، سبز خشک می شود.قارچ عامل این بیماری می تواند درختان پسته را در سنین مختلف مبتلا نماید. انتقال این قارچ خاک زاد با جابه جایی نهال ، خاک و آب آلوده صورت می گیرد. این قارچ بسیار آب دوست است و با فراهم بودن آب آزاد در خاک های سنگین و با زهکش نامناسب به سرعت تکثیر و انتشار می یابد. کنار زدن خاک اطراف طوقه درختان ، برداشتن بافت های آلوده تا مشاهده بافت های سالم و سپس ضد عفونی با محلول بردو و یا اکسی کلرور مس باعث طولانی شدن عمر درختان و کاهش امکان انتقال بیماری می شود. ریشه کنی درختان خشک شده ، آبیاری جداگانه قسمت های آلوده و استفاده از کانال های غیر خاکی و انتقال آب سالم به درختان در کاهش گسترش بیماری بسیار موثر است. انتخاب پایه های مقاوم برای احداث باغ های جدید و جایگزینی در باغ های قدیمی توصیه می شود. پایه بادامی ریز زرند مقاومت بالایی نشان داده است و از میان پایه های وحشی گونه Pistacia atlantica و UCB-1 در برابر تمام گونه های فیتوفترا مقاوم بوده است.
2 - بیماری خشکیدگی شاخه های پسته
خشکیدگی سرشاخه های پسته ، کم و بیش در اغلب باغ های پسته استان کرمان وجود دارد. علاوه بر خشکیدگی سرشاخه ها ، که به علت وجود نماتد های مولد غده ریشه پسته در خاک ، یا اثر آفاتی مانند شپشک ها ایجاد می شود ، در بعضی درختان قسمت هایی از شاخه به خصوص از محل قطع سرشاخه به رنگ تیره در آمده و کمی فرورفتگی و نشست پیدا می کند که به علت اختلاف رنگ از قسمت های سالم شاخه به راحتی قابل تشخیص است. پیشرفت عارضه ، گاهی همراه با ایجاد صمغ بر روی شاخه می باشد. پوست و چوب شاخه ها به رنگ تیره در می آید و شاخه های مبتلا به تدریج می خشکد. آلودگی درختان پسته به این عارضه در نواحی مختلف رفسنجان بین صفر تا 85 درصد تعیین شده است. از برخی شاخه های مبتلا قارچ های مختلفی جدا شده است که Paecilomyces variotii و Cytospora sp. به ترتیب فراوانی بیشتری داشته اند. در حال حاضر برای جلوگیری از پیشرفت بیماری ، اقداماتی نظیر هرس صحیح ، اصلاح بافت خاک ، تقویت درختان و آبیاری به موقع پیشنهاد می گردد.
3 - نماتد مولد غده ریشه پسته
آلودگی به نماتدهای مولد غده ریشه Meloidogyne spp که از مناطق مختلف پسته کاری در ایران گزارش شده است برای اولین بار در سال 1345 در منطقه رفسنجان دیده شد. حمله نماتدهای مولد غده ریشه پسته در نهالستان های پسته باعث از بین رفتن تعداد قابل توجهی از نهال ها می گردد و آلودگی در درختان جوان ، اختلال در فیزیولوژی درختان مورد حمله به وجود آورده ، از نظر ظاهر علائمی شبیه به عوارض ناشی از کمبود مواد غذایی ایجاد می نماید. تغذیه این نماتدها از سلول های ریشه باعث تشکیل غده می گردد. ریشه هایی که به شدت آلوده هستند کوتاهتر از ریشه های سالم می باشند و ریشه های مبتلا به خوبی قادر به جذب آب و مواد غذایی نیستند ، از این رو و رشد و نمو درختان تقلیل می یابد و در نتیجه از میزان باردهی و مقدار محصول ، کاسته می شود. این تقلیل رشد و نمو و کاهش میزان محصول ، با تراکم جمعیت نماتد در خاک و همچنین سن درختان و جنس خاک ارتباط مستقیم دارد.راه های کنترل نماتد مولد غده ریشه ، اصلاح بافت خاک ، دادن کودهای پتاسه به خاک و استفاده از پایه های مقاوم می باشد که تاکنون از بین پایه های مطالعه شده ، پایه سرخس مقاوم ترین آن ها نسبت به نماتد مولد غده ریشه پسته ، تشخیص داده شده است. همچنین در سال های اخیر آزمایش سموم مختلف روی این نماتد انجام گرفته که بعضی از آن ها موفقیت آمیز نشان داده است.
4- بیماری لکه برگی پسته
بیماری لکه برگی پسته در بعضی از مناطق پسته کاری استان کرمان مشاهده می شود. علائم بیماری به صورت لکه هایی به رنگ قهوه ای تیره و سیاه روی برگ و دمبرگ و همچنین محور خوشه و پوسته سبز میوه پسته دیده می شوند. این علائم روی برگ در آغاز به صورت لکه هایی کوچک به قطر 3-1 میلی متر که رنگ آن ها تیره می گردد. آلودگی دم خوشه ها و دمبرگ ها نیز به شکل پراکنده و سیاه رنگ ظاهر می شود که پس از مدتی باعث خشکیدگی دم میوه و محور خوشه شده ، به دنبال آن میوه ها پس از خشک شدن شروع به ریزش می کنند. روی پوسته سبز میوه های پسته ، ابتدا لکه هایی به رنگ قهوه ای روشن به چشم می خورد که به تدریج رنگ آن ها تیره می شود و پوسته سبز میوه در محل آلودگی حالت چوب پنبه ای به خود می گیرد و لکه ترک می خورد. این بیماری در حال حاضر زیاد شایع و شدید نمی باشد. هرس شاخه های مجاور زمین و از بین بردن علف های هرز و آبیاری به موقع و مناسب و همچنین در صورت شدت یافتن بیماری ، سم پاشی با کاپتان به میزان 3 در هزار ، در زمان شروع ظهور علائم توصیه می شود. 5 - بیماری ماسوی پسته
بیماری ماسوی پسته اولین بار در سال 1343 از باغات پسته استان کرمان گزارش شد. طبق بررسی های به عمل آمده ، قارچ Nematospora coryli Peglion عامل بیماری می باشد که توسط خرطوم سن به دانه های پسته منتقل می شود. در مرحله ابتدایی رشد میوه ، حمله سن باعث خشکیدن میوه های تازه تشکیل یافته و در مراحل بعدی رشد میوه ، با حمله سن و انتقال قارچ ، تغییر شکل مغز میوه و یا لکه های نکروتیک روی مغز مشاهده می شود و در مغز میوه های نارس آلوده ، ماده ای چسبناک و بی رنگ متمایل به سفید بین پوست چوبی میوه و لپه های مغز مشاهده می شود. این ماده در مرحله ای که میوه از نظر رشد کامل شده است ، سفید و نسبتاً سخت می باشد و به همین علت این بیماری را «ماسو» نام نهاده اند.زمستانگذرانی این قارچ در داخل خرطوم سن های آلوده می باشد. سن های ناقل بیماری گونه های Lygeaus sp. , Brachynema spp. , Apodiphus sp. و Acrosternum spp. می باشند و برای کنترل این بیماری ، مبارزه با سن های ناقل در زمان حمله آفت پیشنهاد می گردد.
6- کپک های توکسین زا بر روی میوه پسته
کپک های توکسین زا ممکن است محصول پسته را در باغ و یا هنگام فرآیند عمل آوری و انبارداری مورد حمله قرار دهند. مهمترین قارچ های تولید کننده آفلاتوکسین Aspergillus flavus و A. parasiticus نام دارند. آفلاتوکسین ها متابولتی های ثانویه قارچ می باشد و از طریق غذا و مواد خوراکی آلوده به قارچ باعث ایجاد بیماری میکوتوکسیکوز در انسان و حیوانات می شود. آفلاتوکسین برای اولین بار در اوایل دهه 1960 مطرح شد و از آن زمان مهمترین مسئله در ارتباط با سلامت انسان و بازرگانی بوده است. آفلاتوکسین ها به صورت آفلاتوکسین B1، B2، G1، G2 مشخص شده اند. این توکسین ها سمیت شدید روی کبد دارند و متابولیت های سرطان زای قارچ های گروه آسپرژیلوس می باشند که بر روی میوه های پسته قادر به رشد می باشند. تشکیل آفلاتوکسین در هنگام مرحله رشد پسته می تواند به سبب فاکتورهای محیطی همراه با ترک خوردگی پوست رویی پسته ، زود خندانی و آلودگی به حشرات افزایش می یابد. عملیات نگهداری نامناسب محصول بعد از برداشت مانند کامل خشک نکردن پسته و شرایط نامناسب انبار و غیره ، منجر به بالا رفتن میزان آفلاتوکسین می گردد. خطر آفلاتوکسین روی انسان ممکن است از طریق مستقیم مانند مصرف محصولات آلوده به افلاتوکسین یا غیر مستقیم از طریق مصرف غذاهایی مانند شیر ، تخم مرغ یا جگر حیواناتی که با محصولات آلوده به آفلاتوکسین تغذیه می شوند صورت گیرد. افلاتوکسین از دسته سموم طبیعی و سموم قارچی(مایکوتوکسین ها) می باشد. مایکو در زبان یونانی به معنی چتر و به دلیل کشف اولین قارچ های چتری شکل ، در زبان انگلیسی به معنی قارچ معنا شده است. آفلاتوکسین ها متابولیت ثانویه قارچ ها از جنس آسپرژیلوس می باشند و مهمترین گونه های تولید کننده آن شامل : فلاووس (B) و یارازیتکوس(B,G) می شود. نامگذاری افلاتوکسین بر اساس اولین جنس و گونه شناخته شده در تولید سم انجام گرفته است. آ اول حرف آسپرژیلوس(جنس) و فلا سه حرف اول فلاووس (گونه) است و توکسین نیز به معنی سم است. آلودگی به افلاتوکسین در مواد غذایی چون بادام زمینی ، پسته ، مغزهای درختی و میوه های خشک شده فلات و فرآورده های آن ها و ادویه جات دیده می شود. عوامل مؤثر بر تولید افلاتوکسین در پسته : زمان برداشت محصول ، رقم پسته ، آفت زدگی ، منطقه جغرافیایی ، نحوه آبیاری ، میزان کود دهی و سم پاشی می باشد. تاکنون بیش از 18 نوع افلاتوکسین شناخته شده است.
آفات مهم درختان پسته :
1- پسیل پسته 2- زنجره پسته 3- پروانه چوب خوار پسته 4- زنبور های مغز خوار پسته 5- بلشک پسته 6- پروانه میوه خوار پسته 7- شپشک واوی 8- شته های پیچیده برگ 9- پروانه برگ خوار خاکستری 10- سوسک چوب خوار پسته 11- سوسک سرشاخه خوار 12- پروانه پوست خوار (کواش) 13- شیره خشک 14- شیره تر 15- کرم سفید ریشه 16- سن های زیان آور 15- پروانه چوب خوار پسته
این آفت در حال حاضر یکی از مهم ترین آفات در مناطق پسته کاری کشورمان می باشد. محدوده گسترش این آفت زیاد بوده و در پسته کاری های استان کرمان ، فارس ، دامغان ، یزد ، قزوین ، خراسان ، سیستان و بلوچستان و دیگر نقاط کشور مشاهده شده است. شکل شناسیحشره کامل این آفت پروانه ای است کوچک که عرض آن با بال های باز حدود 13-11 میلی متر است. رنگ عمومی بدن و بال ها تیره براق و پوشیده از فلس است. در روی بال های جلویی دو لکه زرد رنگ یکی بزرگتر و در وسط و دیگری کوچک و در انتهای قدامی بال دیده می شود. دوره زندگی و نحوه خسارت این آفت زمستان را به شکل لارو کامل در داخل سرشاخه های پسته می گذارند. در اواخر زمستان لاروهای مذکور از سرشاخه ها خارج شده ، در روی شاخه ها و نزدیک جوانه ها و یا روی تنه و حتی روی کلوخه های سطح باغ به تنیدن پیله ای به شکل قایق وارونه به دور خود پرداخته و به شفیره تبدیل می شوند. دوره شفیرگی حدود 25 تا 30 روز است. پروانه های آفت ، پس از طی این دوره از درون پیله ها خارج شده و با یک دیگر جفت گیری می کنند. سپس پروانه های ماده روی شاخه های جوان ، محور خوشه ها ، دم میوه ها و حتی دم برگ ها تخم ریزی می کنند. پس از طی دوره انکوباسیون تخم ها تفریخ شده و لاروهای سن اول از محل چسبیدن تخم وارد گیاه می شوند و خود را به قسمت مرکز خوشه یا سرشاخه می رسانند از این محل تغذیه کرده ، فضولات قهوه ای و سیاه رنگی در محل تغذیه به جا می گذارند. لاروهای درون محور خوشه ها در آغاز فصل باعث ریزش خوشه ها می شوند. ولی چنانچه خوشه ها رشد کرده باشد ، فقط تعدادی از میوه های انتهایی خوشه ها در حدود اواسط خرداد ماه خشک و سیاه شده ، می ریزند. لاروهای مستقر در مغز سرشاخه ها باعث ضعف سرشاخه ها و در نتیجه ضعف جوانه های میوه و برگ دهنده سال بعد می گردند. این حشره در سال یک نسل دارد و با توجه به این که اکثر طول عمر خود را در مغز محور خوشه ها و سرشاخه ها می گذراند مبارزه با آن مشکل بوده و مدت زمان مبارزه با آفت کوتاه است ، لذا توصیه می گردد به زمان مبارزه توجه کافی گردد. امروزه حداکثر ظهور و پرواز پروانه های آفت با استفاده از تله های فرمونی تعیین می گردد و بدین ترتیب زمان مبارزه با آفت به طور دقیق تری مشخص و به اطلاع کشاورزان رسانده می شود. لذا با کارشناسان مربوط جهت اطلاع از زمان مناسب مبارزه مشورت شود.در صورت ضرورت می توان از حشره کش لاروین (تیودیکارب) به نسبت 5/1 کیلو گرم در هزار لیتر آب یک هفته پس از حداکثر پروانه ها استفاده نمود. این زمان تقریباً مصادف با زمانی است که گل های ماده تلقیح شده و دانه ها به اندازه ارزن شده اند. این آفت نیز مانند بسیاری دیگر از آفات پسته ، دارای دشمنان طبیعی و زنبور های پارازیتوئید فراوانی است که هر ساله در پایین آوردن جمعیت آفت نقش مهمی دارند. شب پره هندی و شب پره خرنوب از آفات مهم انباری پسته هستند. لارو این حشرات در شرایط انبار با تغذیه از مغز پسته و تنیدن تار روی دانه ها و دفع فضولات خسارات قابل توجهی از نظر کمی و کیفی تا میزان ۱۰۰ درصد به این محصول وارد می کند. آستانه حداقل حرارتی این آفات ۱/۱۳ و ۴/۹ درجه سانتی گراد به دست آمده. بر اساس نتایج این تحقیقات اگر محصول پسته پس از برداشت و فرآوری در انبارهائی نگهداری شود که درجه دمای آن کمتر از ۵/۹ تنظیم شود آفات مذکور قادر به رشد و نمو روی مغز پسته و در مجموع خسارت زدن به آن نیستند. سن های زیان آور باغ های پسته
در پسته کاری استان کرمان آفات متنوعی از قسمت های مختلف درخت پسته تغذیه نموده ، از این طریق به آن خسارت وارد می کنند. عده ای از این آفات به برگ ، خوشه ، میوه و دانه های پسته از ابتدای تشکیل شدن تا رسیدن کامل و حتی پس از برداشت در انبارهای پسته حمله می کنند و گروهی از آفات عمدتاً از میوه پسته تغذیه می نمایند که از این گروه ، سن های زیان آور پسته دارای اهمیت می باشند. سن های زیان آور باغ های پسته از راسته نیم سخت بال پوشان Hemiptera بوده ، عمدتاً متعلق به خانواده های Pentatomidae (سن های بدبو Stink Bugs) و Lygaeidae (سن های بذرخوار Seed Bugs) می باشند و از آفات مهم پسته محسوب می گردند. مهم ترین گونه های زیان آور فعال ، در باغ های پسته عبارتند از : نام فارسی نام علمی نام خانواده 1. سن سبز با لکه سفید در انتهای سپرچه Brachynema germari Pentatomidae 2. سن سبز با کله سفید در انتهای سپرچه B. segetum Pentatomidae 3. سن سبز یک دست Acrosternum millieri Pentatomidae 4. سن سبز یک دست A. heegeri Pentatomidae 5. سن قهوه ای Apodiphus amygdale Pentatomidae 6. سن قرمز Lygaeus Panderus Lygaeidae 1.
1. سن های سبز پسته با لکه سفید در انتهای سپرچه Brachynema spp حشرات کامل به رنگ سبز دارای لکه سفید در انتهای سپرچه و دارای 5 سن پورگی و 3 تا 5 نسل در سال هستند. زمستان گذرانی به صورت حشره کامل در حال دیاپوز به رنگ قهوه ای تا قهوه ای کم رنگ در مناطق کوهستانی و زیر انواع بوته های وحشی نظیر درمنه ، قیچ و . . . سپری می گردد. این حشرات در اواسط فروردین ماه از مکان های زمستان گذران خارج شده و بر روی میزبان های تازه روئیده به ویژه بوته های اسپند تغذیه و تخم ریزی می نمایند. تخم گذاری به صورت دسته ای انجام می گیرد و تفریخ تخم ها 3 تا 5 روز طول می کشد. طول دوره پورگی در نسل اول حدوداً 25 تا 30 روز است که این مدت در نسل های بعدی به 20 تا 25 روز کاهش می یابد. در صورت نامساعد بودن شرایط طبیعی ، خشک شدن و از بین رفتن میزبان های وحشی و بالا رفتن جمعیت ، سن ها به سمت باغ های پسته هجوم می آورند و ابتدا از علف های هرز اطراف و داخل باغ های پسته تغذیه نمود ، سپس از میوه های پسته تغذیه می نمایند. این حشره دارای نورگرایی مثبت است و جلب تله های نوری معمولی می گردد و با استفاده از این روش می توان وجود آفت را در باغ های پسته حتی در شب تشخیص داد. این حشره از اواخر شهریور ماه همزمان با رسیدن کامل میوه ها و برداشت محصول به تدریج به سمت مناطق زمستان گذران مهاجرت می نماید.
2.سن های سبز پسته Acrosternum spp
حشرات کامل به رنگ یک دست سبز و دارای 3 تا 5 نسل در سال و 5 سن پورگی می باشند. زمستان گذرانی این جنس نیز به صورت حشره کامل در حالت دیاپوز در زیر پوستک درختانی نظیر گز ، پده ، سنجد و غیره سپری می گردد. حشرات کامل زمستان گذران به رنگ قرمز آجری یا مسی هستند. این جنس فاقد لکه سفید رنگ در انتهای سپرچه و دارای نورگرایی مثبت می باشد. این حشره مهاجر نبوده و از اوایل فصل بهار در روی خوشه های تازه تشکیل شده ظاهر و تا مرحله رسیدن میوه و برداشت محصول قادر به تغذیه و ایجاد خسارت بوده و تمام نسل های آن بر روی درختان پسته و علف های هرز داخل و اطراف باغ های پسته سپری می گردد. تاکنون زنبورهای پارازیتوئید تخم به نام های Ooencyrtus spp , Ooencyrtus telenomicida و چند گونه متعلق به جنس Trissolcus از تخم گونه های متعلق به جنس های Brachynema و Acrosternum جمع آوری شده است.
3. سن قهوه ای پسته Apodiphus ammygdali
سن قهوه ای دارای یک نسل در سال می باشد و از میزبان های مختلف نظیر توت ، نارون ، زردآلو ، قیسی ، پسته ، بادام و غیره تغذیه می کند. نسبت به گونه های قبلی دارای جمعیت و اهمیت اقتصادی کمتر است.
4. سن قرمز پسته Lygaeus panderus
حشرات کامل به طول 13 تا 15 میلی متر و عرض 5 میلیمتر می باشد و رنگ بدن حشرات کامل در سطح پشتی به رنگ قرمز و دارای نوارهای تیره در بین نواحی قرمز است. سن قرمز از آفات مهم پسته می باشد که در سال های اخیر حالت طغیانی پیدا کرده است. این حشره دارای 3 تا 5 نسل در سال و 5 سن پورگی است و زمستان گذرانی آن به صورت حشره کامل در مکان های مختلف نظیر زیر پوستک و شکاف درختانی مانند گز ، پده ، پسته ، بنه ، درختان میوه سردسیر ، شکاف دیوارها و زمین یا زیر علف های هرز مناطق مختلف انجام می شود. از اوایل فروردین ماه حشرات کامل از مکان های زمستان گذران ، خارج شده ، به تغذیه از علف های هرز مختلف به ویژه علف هرز پیچ Cynancum aqutum و گل قاصدک Taraxacum spp می پردازند. حشرات کامل در اوایل اردیبهشت ماه ، هم زمان با تشکیل میوه به سمت باغ های پسته هجوم آورده ، از میوه های تازه تشکیل شده و دم خوشه ها تغذیه می کنند. تغذیه این حشرات کامل در اوایل اردیبهشت ماه ، باعث سیاه شدن و تیرگی تمام میوه و در نهایت ریزش آن می شود و به همین علت خسارت ایجاد شده شدید است. با سخت شدن پوست استخوانی ، این حشره به تغذیه از میوه های پسته تمایل نداشته ، به سمت میزبان هایی که در این زمان دارای میوه های شیرین و آب دار هستند پرواز کرده ، از میوه های آن ها تغذیه می کند. این حشره همچنین قادر به تخم گذاری روی درختان پسته نیست و روی میزبان هایی غیر از پسته تخم گذاری می کند. تا کنون تخم و پوره های این حشره روی درختان پسته مشاهده نشده است. این حشره دارای نورگرایی منفی است و جلب تله های نوری معمولی نمی گردد. گونه L. equestris گونه ای مشابه L. panderus است ، با این تفاوت که اندازه آن کوچک تر و دارای جمعیت و اهمیت اقتصادی کمتری می باشد و در بیشتر مناطق به همراه سن قرمز پسته مشاهده شده است.
سایر سن هایی که در باغ های پسته با جمعیت و اهمیت اقتصادی کمتر نسبت به گونه های مذکور وجود دارند ، عبارت اند از : 1. Carpocoris lunulatus 2. Carpocoris fuscipinus 3. Carpocoris purputeipennis 4. Dolycoris baccarum لازم به ذکر است که گونه Chroanat ornatula در اکثر مواقع به همراه سن سبز پسته Brachynema spp در مناطق زمستان گذران و یا علف های هرز میزبان داخل و اطراف باغ های پسته یافت می شود. اما این حشره به تغذیه از میوه های پسته تمایل نداشته و تاکنون روی درختان پسته مشاهده نشده است. نحوه خسارت سن های زیان آور پسته با توجه به فنولوژی گیاه و مراحل مختلف رشد میوه پسته به شرح ذیل است :
1- از مرحله تشکیل میوه تا مرحله سخت شدن پوست استخوانی :
از مرحله تشکیل میوه تا مرحله شروع تشکیل پوست استخوانی، تغذیه سن ها سبب سیاه شدن و تیرگی تمام میوه می گردد. همچنین در سطح داخلی پوست میوه شبکه های توری مانند سفید رنگ مشاهده می شود. میوه های مورد تغذیه پس از مدتی بر روی درخت خشک شده در نهایت می ریزند خسارت ایجاد شده بر اثر تغذیه سن ها از مرحله تشکیل پوست استخوانی تا سفت شدن کامل آن ، سبب ایجاد لکه قهوه ای تیره رنگ روی سطح پوست سبز میوه (اپی کارپ) ، اضمحلال و چروکیدگی آن می گردد لکه ایجاد شده ممکن است سطح زیادی از پوست سبز میوه را به پوشاند. از محل تغذیه و فرو رفتن خرطوم سن ، شیره گیاهی به صورت قطره شفافی خارج می گردد. در قسمت داخلی (آندوکارپ) باعث ایجاد شبکه های توری مانند سفید رنگی می شود. خسارت ایجاد شده در این مرحله Epicarp lesion نامیده می شود.
2- از مرحله سخت شدن کامل پوست استخوانی تا مرحله مغز بندی و رسیدن میوه : در این مرحله حالت اضمحلال اپی کارپ (پوست سبز پسته) Epicarp lesion دیگر مشاهده نمی شود و محل تغذیه سن ها از سطح بیرونی میوه ها به طور واضح و مشخص معلوم نمی باشد و شدت خسارت زایی سن ها کمتر می گردد. در این مرحله سن قرمز پسته Lygaeus panderus قادر به تغذیه زیاد از میوه پسته نیست و ترجیحاً از میزبان های دیگر خود تغذیه می کند. ولی سن های خانواده Pentatomidae ، قادر به ایجاد خسارت هستند و خسارت اجاد شده در سطح داخلی پوست استخوانی به صورت نقاط ریز قهوه ای تیره در سطح داخلی پوست استخوانی به صورت نقاط ریز قهوه ای تیره مشاهده می شود تغذیه سن ها از جنین می گردد. در مرحله تشکیل مغز و کامل شدن آن ، خسارت ایجاد شده بر روی مغز میوه به صورت لکه های نکروز شده قهوه ای رنگ فرو رفته مشاهده می شود در این مرحله خسارت اصلی مربوط به تغذیه سن ها از مغز میوه ها است. مغز میوه های مورد تغذیه بد مزه و تلخ شده و کیفیت و بازار پسندی آن ها کاهش می یابد. این مرحله از خسارت سن ها اصطلاحاً Kernel nesrosis نامیده می شود. در این مرحله سن های پسته قادر به انتقال قارچ Nematospor coryli نیز بوده ، بیماری Stigmstomycosis یا ماسوی پسته را روی مغز میوه پسته به وجود می آورند. قارچ عامل بیماری از رده Ascomycetes زیر رده Hemiascomycetidae راسته Endomycetales و خانواده Spermophthoraceae بوده که دارای دو فرم جنسی و غیر جنسی می باشد. در فرم غیر جنسی آن سلول های مخمر مانندی وجود دارد که از طریق جوانه زدن به وجود می آیند و در فرم جنسی ، قارچ تولید آسک و آسکوسپور می کند.
لازم به ذکر است که قارچ فوق فاقد آسکوکارپ است. مبارزه و توصیه ها
1- مبارزه غیر شیمیایی : 1-1- حمایت از دشمنان طبیعی ، به ویژه زنبورهای پارازیتوئید ، تخم سن های پسته Trissolcus spp. و Ooencyrtus spp. با کاهش تعداد دفعات سمپاشی و عدم سمپاشی های بی رویه و در صورت امکان پرورش و رهاسازی انبوه در باغ های پسته. 2-1- اجتناب از کندن و از بین بردن علف های هرز داخل باغ های پسته در زمانی که سن ها به سمت باغ هجوم آورده اند. زیرا در صورت از بین بردن علف های هرز سن ها بر روی درختان پسته منتقل شده ، از میوه ها و خوشه تغذیه نمایند. 3-1- اجتناب از کندن و از بین بردن میزبان وحشی در مناطق کوهستانی و دشت های اطراف باغ های پسته. 4-1- از بین بردن علف های هرز در اوایل فصل رشد قبل از حمله و هجوم سن ها به سمت باغ های پسته و در اواخر فصل برداشت محصول جهت از بین بردن کانون های زمستان گذران آفت در داخل باغ های پسته (با شخم های پاییزه و بهاره). 2- مبارزه شیمیایی : 1-2- استفاده از سموم شیمیایی به تراکم جمعیت آفت و مراحل رشد گیاه و میوه پسته بستگی دارد و در صورت لزوم برای مبارزه با سن های پسته می توان از سموم اندوسولفان (تیودان) 5/2 تا 3 در هزار ، فنتیون (لبایسید) 1 تا 5/1 در هزار و فنیتروتیون (سومیتیون) 5/1 تا 2 در هزار استفاده نمود. لازم به ذکر است که در مواقع سم پاشی باید علاوه بر درختان پسته علف های هرز داخل باغ های پسته نیز سم پاشی شوند. 2-2- در صورت همراه بودن پسیل و سن پسته در باغ ، بهتر است از حشره کش اندوسولفان (تیودان) - که بر روی هر دو آفت موثر است- استفاده شود. علف های هرز عمده باغات پسته : مرغ انواع نازک برگ های ریزم دار تلخ بیان و شیرین بیان پیچک ها خارشتر آشنایی با خاک های مناطق پسته کاری
خاک یکی از مهمترین منابع طبیعی و عوامل تولید است. استفاده بی رویه از زمین ، بدون دادن کود و تقویت آن و دیگر اقدامات نامناسب و نابجا ، باعث فقیر شدن خاک از لحاظ مواد غذائی (معدنی) و مواد آلی می شود که در نهایت باعث نامرغوب شدن بافت خاک و در نتیجه کاهش شدید حاصلخیزی خاک می گردد. بسیاری از باغات بر اثر استفاده بی رویه از آب و آبیاری نامناسب و شور ، حاصلخیزی خود را از دست داده اند. لذا برای جلوگیری از تغییرات نامطلوب و تخریب بیشتر خاک راه حل های مناسبی پیدا شده است. ولی قبل از آن بایستی شناختی درست و صحیح از وضعیت بستر رشد درختان (خاک باغ) به دست آورد تا به توان راهکارهای پیشنهادی را به نحو احسن اجرا کرد.
خاک های مناطق نیمه خشک و خشک :
با توجه به اینکه اکثریت باغات پسته در مناطق نیمه خشک و خشک احداث شده اند. در راستای آشنائی بیشتر با بستر رشد درختان پسته که از اساسی ترین موضوعات در رابطه با تولید کمی و کیفی محصول است ، نیاز به شناخت بیشتری از خاک های مناظق نیمه خشک و خشک می باشد. اصولاً به مناطقی نیمه خشک و خشک گفته می شود که تبخیر از سطح خاک به مراتب بیشتر از نزولات آسمانی وارده به خاک باشد. نزولات جوی سالیانه کمتر از 250 میلیمتر. (البته تنها مقدار نزولات مقیاسی برای تعیین درجه خشکی نیست. مهم تر از مقدار نزولات ، پراکندگی آن در طول سال است).
مشکلات حاصلخیزی در اراضی خشک و نیمه خشک را می توان به طور اختصار به شرح زیر بیان نمود :
1- کم آبی که نتیجه آن کم بودن پوشش گیاهی و تشکیل رس است.
2- کم بودن عمق خاک (سولوم)
3- کم بودن هوا دیدگی و مواد آلی
4- کمبود عناصر ریز مغذی مانند آهن و روی به خاطر تثبیت شدن
5- زیاد بودن عناصر سدیم بر و شوری
6- کاهش درصد عناصر سدیم بر و شوری
در این مناطق اغلب خاک ها حاوی مقدار زیادی نمک می باشند. آبیاری این اراضی باعث انتقال نمک به ناحیه رشد ریشه و در نتیجه افزایش فشار اسمزی (رقابت در جذب آب بین خاک و ریشه) و کاهش جذب عناصر غذائی توسط گیاهان ، افزایش اسیدیته (PH) و نهایتاً منجر به کاهش محصول می شود. با شناخت و دانش کافی درباره نوع بستر رشد درختان تفکیک آن ها از همدیگر از نظر شوری ، قلیائیت ، خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی می توان در راستای حاصلخیزی و بهره وری بهینه و نهایتاً تولید محصولی با کیفیت کمیت مطلوب اقدام نمود.بر این اساس می توان خاک های مناطق نیمه خشک و خشک را به شرح زیر تقسیم بندی نمود :
1- خاک های شور
2- خاک های قلیا (سدیمی)
3- خاک های شور و قلیا (سدیمی)
4- خاک های گچی
1. خاک های شور و عملیات اصلاحی آن
1.1.خاک های شور : شور شدن خاک ها عمدتاً بیشتر به عوامل خارجی از جمله به کیفیت و کمیت آب آبیاری ، استفاده نمودن از کودهای شیمیایی و حیوانی (کود حیوان هایی که از گیاهان نمک دوست تغذیه می کنند) نامناسب و آوردن خاک های شور (لائی و ماسه بادی) به باغ مربوط می شود. اصولاً نمک به سه شکل در خاک وجود دارد : 1- یون های حل شده در محلول خاک 2- یون های مثبت جذب شده در سطح ذرات خاک و مواد آلی 3- نمک های رسوب شده خاک های شور دارای مقادیر متنابهی املاح بوده ، بطوریکه درختان نه تنها تحت کمبود آب هستند ، بلکه در کمبود عناصر غذائی نیز دچار اختلالاتی می شوند. همچنین شوری زیاد مانع فعالیت موجودات زنده ذره بینی خاک گردیده. در نتیجه به طور غیر مستقیم برای انتقال عناصر و قابلیت استفاده آن ها مانع ایجاد می نمایند. رقابت در جذب آب بین خاک و ریشه با افزایش مقدار نمک بیشتر می گردد. چنانچه درختان مجبور می شوند برای جذب آب بیشتر مقدار زیادی از املاح موجود در محلول خاک را نیز جذب کنند (به ویژه یون های سدیم ، کلر و بر) که منجر به بهم خوردن تعادل عناصر غذائی در سلول ها می شود (مسمومیت). خاک های شور از نظر خواص فیزیکی دارای ساختمان تقریباً پایداری هستند. نفوذ پذیری آب وضعیت تهویه (تبادل هوا و گازها) و سایر خصوصیات فیزیکی دیگر در آن ها همانند خاک های غیر شور است. از نظر خواص شیمیائی نیز دارای خصوصیاتی نظیر اسیدیته (PH) کمتر از 8/2 است و اگر چه عنصر سدیم یون غالب می باشد ولی محلول خاک حاوی مقدار قابل توجهی از عناصر کلسیم و منیزیم می باشد. لذا ممکن است مقدار زیادی از ترکیبات کلسیم همانند گچ در آن ها وجود داشته باشد.
1.2. اصلاح خاک های شور : اصلاح خاکهای شور در رابطه با خروج املاح اضافی از منطقه توسعه و جذب ریشه ها مستلزم : 1- وجود زهکش مناسب به خصوص در خاک های سنگین 2- شستشوی املاح مضر به وسیله مقدار زیادی آب از ناحیه ریشه درختان 3- دادن کودهای حیوانی (گاوی) به صورت چال کود 4- بیرون بردن پشته و خاک شور از سطح باغ به خصوص در خاک های سنگین مانند خاک منطقه دق کبوترخان - رفسنجان که دانه های ریز آن سهم بیشتری در ترکیب بافت دارند. این خاک ها دارای قابلیت نگهداری و جذب آب بیشتر و انبار ذخیره مواد غذایی بالائی هستند. با توجه به زمان خواب درختان پسته در اوایل آذر ماه تا اواخر اسفند ماه (بستگی به شرایط اقلیمی ، مدیریت تغذیه ، بافت خاک و سن درختان دارد) ، می توان عملیات اصلاحی خاک را با دو تا سه دور آبیاری سنگین نزدیک به هم شروع نمود تا شوری که در طول مدت زمان رشد درختان در یک سال زراعی در سطح خاک تجمع نموده است ، آب شویی و از دسترس ریشه ها خارج گردد. به تجربه بسیار اتفاق افتاده است که در زمستان به علت بارندگی به ویژه بارش برف ، درختان پسته در اوایل بهار سال بعد خشک شده اند. این عمل فقط به دلیل مقدار کم بارش باران و برف و حلالیت بالای املاح و نمک ها ، آن ها را از سطح خاک و پشته ها شسته و تا محدوده جذب ریشه ها پائین برده است. در این خصوص بایستی بلافاصله مبادرت به آبیاری غرقابی سنگین بعد از بارش باران و برف نمود . به هر حال در صورت بروز خسارت به درختان در اثر شوری می توان خاک دور تنه درختان آسیب دیده را به صورت شتک برداشته ، یکی دو بار موضعی و دستی پای آن ها را با آب شیرین غرقاب نموده تا درختان دوباره به وضعیت اولیه خود برگردند. گاهی اوقات املاح به مقدار زیادی در سطح خاک تجمع می یابند ، در این صورت بهتر است قبل از آب شویی زمستانه آن ها را از سطح خاک جمع آوری و به خارج از باغات انتقال داد. خاک های شور از نظر خواص فیزیکی دارای ساختمانی تقریباً پایدار ، نفوذ پذیری آب و وضعیت تهویه (تبادلی هوا وگازها) مناسب و سایر خصوصیات فیزیکی دیگر همانند خاک های غیر شور و حاصلخیز هستند. از علائم و نشانه های مسمیومیت نمک : شوری ، سوختگی ، خشک شدن حاشیه برگ ها از نوک و خشک شدن خوشه ها می باشد. در صورت شکستن شاخه های درختان آسیب دیده در اثر شوری ضمن به مشام رسیدن بوی ترشا ، در سطح آن ها نیز رنگ آبی- بنفش مشاهده می شود. با توجه به مطالعات انجام شده ، درختان پسته می توانند در شوری آب آبیاری برابر با 8 دسی متر بر متر کاهش محصول نداشته باشند ولی بین شوری های 8 تا12 دسی متر بر متر آب آبیاری کاهش میزان عملکرد محصول معنی دار می شود.
2. خاک های قلیا (سدیمی ) و عملیات اصلاحی آن
2.1. خاک های قلیا : معمولاً خاک های قلیا از شسته شدن ناکافی خاک های شور و قلیائی حاصل می شود. در آن ها از نمک محلول شسته شده و از نیم رخ خاک خارج می گردد ، ولی سدیم جذب شده بر روی سطح ذرات ریز خاک باقی می مانند. در اثر جذب یون های سدیم بر سطح ذرات ریز (رس ها) ، این ذرات از همدیگر دور می شوند (انتشار و پراکندگی رس ها از همدیگر). که منجر به تخریب ساختمان خاک (گرفتگی خلل و فرج خاک) و ایجاد حالت توده ای می شود. نفوذ آب به داخل خاک و هدایت خاک آن به شدت کاهش پیدا کرده ، تیلر یا هفت بیل کردن خاک به سختی صورت می گیرد. مواد آلی (بقایای گیاهی) این خاک ها تحت تأثیر یون سدیم به شدت انتشار پیدا کرده و سطح ذرات رس خاک را می پوشانند ، در نتیجه منجر به ایجاد رنگ تیره خاک (چرب شدن خاک) می گردد. این گونه خاک ها غالباً در مساحت های کوچک و پراکنده به خصوص در محل هائی که آب شوئی ندارد ، مانند حاشیه کناری جوی ها ، بر روی پشته ها و در سطح خیابان ها بین قطعات در باغات دیده می شوند. در خاک های قلیائی افزیش اسیدیته (PH) باعث کاهش قابلیت جذب بسیاری از عناصر غذائی به خصوص ریز مغذی ها (عناصر کم مصرف که بالقوه در خاک وجود دارند) توسط ریشه درختان شده ، در نتیجه علائم کمبود در آن ها مشاهده می گردد. به طور مثال در اسیدیته (PH) بالای 5/8 ، میزان قابلیت استفاده عناصری همچون آهن ، روی ، منگنز و مس نقصان می یابد. کمبود مواد آلی در این خاک ها باعث کاهش ازت می گردد.مشکل خاک های قلیایی در مقایسه با خاک های شور ، دارا بودن اسیدیته بالا ، عدم نفوذ پذیری آب و تهویه مطلوب به لحاظ مسدود شدن خلل و فرج و منافذ در خاک است. تصعید ازت به شکل آمونیوم در خاک های قلیائی شدید است ، در نتیجه این گروه خاک ها در مقایسه با خاک های غیر قلیائی باعث از دست رفتن آمونیم شده ، لذا بهتر است که ازت از منبع سولفات آمونیوم برای رشد درختان و کاهش اسیدیته خاک به صورت موضعی استفاده شود. تحقیقات نشان داده است که در خاک های قلیائی (سدیمی) اصلاح شده به علت دارا بودن مقادیری زیادی فسفر ، احتیاج به کود فسفره کمتری است. افزایش سدیم تبادلی باعث کاهش جذب عنصر کلسیم می گردد. با وجود مقادیر زیاد عناصر ریز مغذی به خصوص آهن ، روی در خاک ، اسیدیته (PH) بالای خاک می تواند باعث عدم جذب آن ها توسط ریشه شود.
2.2. اصلاح خاک های قلیا : اصلاح خاک های قلیا (سدیمی) نیز همانند خاک های شور علاوه بر نیاز آب شوئی (حداقل به همان میزان) و زهکش (به خصوص در خاک های رسی) احتیاج به مصرف مواد اصلاح کننده گوناگون نظیر گچ و گوگرد پودری کشاورزی که باعث تسریح در اصلاح آن ها می شود ، نیز هست. همچنین مصرف کودهای شیمیائی مانند کودهای سوفالته (نظیر سولفات پتاسیم ، سولفات آهن ، سولفات روی و . . .) و فسفره (سوپر فسفات ها) و کودهای آلی به ویژه حیوانی (گاوی) در چال کود می تواند در بهبود بستر رشد درختان مثمر ثمر واقع گردد.مقدار گچ مورد نیاز برای جانشینی یون سدیم تبادلی به «نیاز گچی» معروف است. یون کلسیم به جای یون سدیم بر روی سطح رس های خاک نشسته ، نفوذپذیری آب و دارا بودن تهویه (تبادل گازی) مناسب ، بهبود می یابد. برآورد نیاز گچی اراضی قلیا بایستی با نظر کارشناسان انجام گیرد. کلسیم ناشی از انحلال گچ می تواند جذب منیزیم و پتاسیم را کاهش دهد. بنابراین امکان اینکه کمبود یکی از عناصر پتاسیم و منیزیم در درختان ظاهر شود ، زیاد است. لذا بایستی حتماً تجزیه برگی (اواخر تیرماه تا اوائل نیمه اول مرداد ماه) صورت گیرد ، چرا که در غیر این صورت ممکن است کاربرد نادرست گچ نتیجه دیگری را به ما نشان می دهد. بهترین نوع و نحوه دادن گچ جهت اصلاح اراضی قلیائی به شرح زیر می باشد. مصرف گچ از نوع خرد و پودر شده آن پاشیدن گچ در سطح خاک ، بهتر از آن ، دادن گچ همراه با کودهای حیوانی (مواد آلی مانع از قلیائیت خاک می شوند) به صورت چال کود در شرایط کم آبی است. برای اصلاح خاک های قلیا در مقایسه با خاک های شور ، بایستی علاوه بر احداث زهکش (به ویژه در خاک های سنگین) از مواد اصلاح کننده شیمیایی و آلی استفاده کرده ، سپس با آب شوئی سنگین زمستانه املاح مضره را از منطقه جذب ریشه درختان خارج نمود.
3. خاک های شور و قلیا و عملیات اصلاحی آن
3.1. خاک های شور و قلیا (سدیمی) : این خاک ها بر اثر پدیده توام شور شدن و قلیا شدن (سدیمی) خاک به وجود می آید. با توجه به اینکه نوع نمک غالب در آب آبیاری و سفره آب زیرزمینی مناطق پسته کاری اکثراً از نوع کلرور سدیم می باشد ، لذا اکثر خاک ها از نوع شور و قلیا است. تا زمانی که شوری این خاک ها بالا باشد ، درصد سدیم تبادلی بالا ، مسئله ای را ایجاد نکرده و اسیدیته خاک هم به ندرت از 5/8 تجاوز می کند. لیکن به محض اینکه املاح محلول (شوری) موقت شسته شوند ، اسیدیته خاک به بیش از 5/8 خواهد رسید. همانند خاک های قلیائی جذب سدیم تبادلی بر روی رس های خاک ، باعث انتشار و پراکندگی آن ها شده در نتیجه ساختمان خاک رو به تخریب می گذارد ، به طوریکه نفوذ آب و ریشه به داخل خاک با مشکل مواجه می گردد. با در نظر گرفتن طولانی بودن دور آبیاری در باغات پسته ، امکان اینکه املاح (شوری) مجدداً در اثر حرکت رو به بالای آب در خاک ، (PH) آنرا پائین آورد و با به هم نزدیک شدن و اتصال ذرات رس به همدیگر ، باعث تشکیل ساختمان مناسبی گردند ، نیز میسر است. خاک شور و قلیا بیشترین سطح خاک های مبتلا به نمک را تشکیل می دهند.
3.2. اصلاح خاک های شور و قلیا در واقع این نمک ها (شوری) اثر اصلاح کننده بر روی ساختمان خاک دارند و مانع از عمل انتشار و پراکندن ذرات رس می شوند. این خاک های شور و قلیا دارای ساختمان نسبتاً خوبی هستند و قابلیت نفوذ آب و تهویه در آن ها زیاد می باشد. چنانچه برای اصلاح خاک های شور و قلیا از گچ (افزایش املاح کلسیمی) استفاده نشود ، خطر تبدیل آن ها به خاک های قلیا (سدیمی) وجود دارد. همچنین عدم وجود زهکش مناسب (به خصوص در خاک های سنگین) و شستشوی ناکافی و بی رویه خاک های شور و قلیا ، منجر به تشکیل خاک های قلیا (سدیمی) می گردد.
4. خاک های آهکی و عملیات اصلاحی آن
4.1. خاک های آهکی : در مناطق خشک به دلیل عدم وجود رطوبت کافی به مقدار زیادی عنصر کلسیم و کربنات در خاک وجود دارد. در این مناطق در اعماق پائین تر خاک در اثر پدیده کربناته شدن ، میزان آهک بیشتر خواهد شد. آهک خاک باعث افزایش (PH) خاک می گردد و بدین ترتیب بر قابلیت استفاده یا حلالیت برخی عناصر تاثیر می گذارد. همچنین بر سخت و سفت شدن زمین نیز اثر دارد. علائم کمبود عناصر پرمصرف و کم مصرف در برگ درختان پسته در خاک های آهکی به لحاظ افزایش اسیدیته بیشتر مشهود است. درصد آهک خاک با شاخص کربنات کلسیم سنجیده می شود. چرا که کربنات کلسیم از اجزاء اصلی تشکیل دهنده خاک های آهکی بوده و مقدار آن به مراتب نسبت به کربنات سدیم و کربنات منیزیم بیشتر است. در صورت وجود آهک بالاتر از 10 درصد ، خاک دارای معایب از جمله افزایش قلیائیت (PH) رسوب یون های فسفات و رقابت یون کلسیم با عناصری مانند سدیم و منیزیم می گردد. با توجه به اینکه اغلب خاک های باغات پسته از نوع آهکی هستند و مشکل عمده آن نیز کاهش جذب عناصر غذائی است ، درختان گاهاً علائم کمبود بعضی از عناصر پر مصرف (ازت ، فسفر و پتاسیم) و کم مصرف را از جمله آهن ، روی ، منگنز و مس به لحاظ بالا بودن اسیدیته (با توجه به کیفیت آب آبیاری) از خود نشان می دهند.
4.2. اصلاح خاک های آهکی : به دلیل اثرات مخرب آهک زیاد از حد در خاک ، در بعضی مواقع بایستی نسبت به خنثی کردن و کاهش اثر آهک در خاک اقدامات اساسی به شرح زیر انجام داد : 1- استفاده از کودهای شیمیائی اسیدی همانند سولفات آمونیم ، سولفات پتاسیم ، انواع سولفات های عناصر ریز مغذی دیگر و گوگرد پودری کشاورزی. 2- بهره گیری از مواد آلی فراوان مانند کودهای دامی (گاوی) به صورت نوار کود و کودهای سبز. 3- بکارگیری میزان معینی از اسید کلریدریک 10 درصد ، می تواند یک معیار نسبتاً مطلوبی برای تخمین مقدار آهک خاک باشد. پس از ریختن اسید مذکور (در آزمایش صحرائی استفاده از آب باطری خودرو) بر روی خاک ، در صورت وجود آهک به صورت رگه یا دانه های آهکی سفید رنگ ، جوششی در سطح آن ایجاد می گردد ، هر چه این جوشش شدیدتر باشد ، میزان کربنات کلسیم (آهک) بیشتر خواهد بود. 4- استفاده از کودهای شیمیایی اسیدی همراه با کودهای حیوانی در چال کود بستری مناسب برای رشد بهینه درختان پسته است. تقسیم بندی زیر تخمین مقدار آهک خاک را با توجه به جوشش آن نشان می دهد : جوشش آهک ماده قابل افزودن مقدار 1. ندارد صفر غیرآهک کمتر از 5 درصد 2. ضعیف بسیار پائین کمی آهک بین 5 تا 15 درصد 3. تند بالا آهکی بین 15 تا 50 درصد 4. شدید خیلی بالا خیلی آهکی بالاتر از 50 درصد برای رسیدن به PH 5/6 در خاک های آهکی با توجه به رسی یا شنی بودن آن ها ، مقدار گوگرد مورد نیاز به شرح زیر تعیین می گردد : PH کنونی مقدرا گوگرد مورد نیاز (در هکتار) خاک های شنی خاک های رسی 5/7 500 کیلوگرم 900 کیلوگرم 8 تا 5/8 1250 تا 1750 کیلوگرم 1750 کیلوگرم
5. خاک های گچی و عملیات اصلاح آن
5.1. خاک های گچی : در خاک های مناطق خشک اغلب به مقدار زیادی گچ وجود دارد. معمولاً 60 تا 90 درصد ترکیبات آن سولفات کلسیم آب دار تشکیل می دهد. منشأ آن علاوه بر وجود سولفات کلسیم در سنگ مادری ، در هنگام شور شدن خاک ها سولفات کلسیم نیز به وجود می آید. در بعضی نقاط گچ به صورت پوسته های نازک تر و در مواردی هم به صورت رگه هائی دیده می شود. گچ اگر به مقدار کم در خاک باشد ، زیانی به درختان نمی رساند ، اما اگر درصد گچ در خاک زیاد شود و یا به صورت یک قشر ضخیم وجود داشته باشد ، اراضی مربوط به احداث باغ مناسب نیستند. چرا که گچ ضمن خشک و کم آب نگه داشتن زمین ، خاک را سخت و محکم می کند ، امکان نفوذ ریشه در خاک را دشوار و از انتقال سریع آب و مواد غذایی ممانعت کرده ، موجب به هم خوردن تعادل یونی در آن می شود و نهایتاً باعث کاهش محصول می گردد. مقدار رس در زمین های گچی کم است. با حفرچند چاله(پروفیل) در باغ، ضمن شناخت بیشتراز بستر رشد ریشه درختان ، بهتر می توان عوامل مشکل ساز در خاک رابر طرف نمود.
5.2. اصلاح خاک های گچی : با دادن کود گوگرد کشاورزی به همراه کودهای آلی و استفاده از کودهای گوگرد شیمیائی اسیدی در چال کود ، می توان به طور موضعی وضعیت مطلوبی را برای رشد بهینه درختان پسته به وجود آورد. همچنین کاشتن گیاه روناس در فواصل بین ردیف ها به عنوان فاکتور اصلاح کننده خاک نیز باعث بهبود وضعیت فیزیکی و شیمیائی آن می گردد. رعایت این روش د ربعضی از مناطق پسته کاری شهرستان اردکان که دارای خاک های گچی هستند متداول است.
نتیجه گیری و پیشنهادات
آگاهی و دانش بالا از هر پدیده ای می تواند در راستای استفاده بهینه و مطلوب از آن را هموار و مطمئن تر گرداند. لذا با شناخت بیشتر و اصولی تر از انواع خاک در باغات پسته و تفکیک آن ها به درستی ، باغداران عزیز بهتر می توانند نسبت به مرمت و اصلاح آن ها ، رفع موانع با اصول صحیح علمی اقدام لازم مبذول نمایند. آباد کردن زمین های شور ، آسانتر از زمین های قلیا (سدیمی) است ، زیرا املاح در خاک های شور بیشتر به صورت محلول است که امکان شسته شدن آن ها توسط آب آبیاری وجود دارد ، در صورتی که برای اصلاح خاک های (سدیمی) باید اقداماتی در جهت قابل شستشو کردن املاح و همچنین پائین آوردن درجه قلیایی خاک نیز صورت می گیرد.
در خاتمه پیشنهادات به شرح زیر توصیه می گردد:
1- قبل از انجام هر گونه عملیات اصلاحی برای رفع مشکلات خاکی در باغ از کارشناسان متخصص کمک گرفته شود.
2- با نظر کارشناسی نسبت به انجام نمونه برداری از آب ، خاک و برگ اقدام نمائید.
3- با توجه به نتایج آزمون های آب ، خاک و برگ در رابطه با کود دهی صحیح با مروجین و کارشناسان مشورت کنید.
4- نهادینه های کشاورزی از قبیل کود ها (شیمیائی و حیوانی) و سموم (آفت کش ها و قارچ کش ها) را قبلاً تهیه نموده ، تا در زمان مصرف به مشکلی برخورد ننمائید.
5- حفر چال کود باعث حذف اتلاف انرژی برای توسعه ریشه های اضافی درختان جهت جذب عناصر غذائی و آب از خاک می گردد.
6- با حفر چال کود انرژی تولید شده در درختان به نفع قسمت های هوائی (سرشاخه ها ، میوه) خواهد بود تا ریشه ها.
7- آماده نمودن بستر مناسب برای توسعه و رشد مطلوب درختان از طریق حفر چال کود امکان پذیر است.
منبع مطلب :http://dolat67.blogfa.com/
